Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç

GiriÅŸ

SoÄŸuk kış günlerinde sıcak bir yatakta yatmak herkesin arzuladığı bir rahatlıktır. Bu rahatlığı saÄŸlamanın, soÄŸuk günlerde yatağımızı ısıtmanın yollarından biri de elektrikli battaniye kullanmaktır. Elektrikli battaniyenin saÄŸladığı sıcaklık rahatsız etmez, yatakta bulunan rutubeti yok eder, ayrıca ekonomik ve kullanışlıdır. Tüm bunlara raÄŸmen, elektrikli battaniyelerin saÄŸlık ve güvenlik açısından sakıncaları bulunmaktadır. Bilinçsiz ÅŸekilde kullanılan elektrikli battaniyeler aslında yarardan çok zarara neden olmaktadır. Kullanımına dikkat edilmediÄŸi takdirde felakete sebep olabilmektedir.

Elektrikli battaniyeler çok sayıda ev yangınına, onlarca ölüme ve yaralanmalaraneden olmasına raÄŸmen, çoÄŸu insan bu ürünlerin yarattığı tehlikeden habersizdir. Haberler tarandığında, ülkemizde elektrikli battaniyelerden çok sayıda yangın meydana geldiÄŸi görülmektedir. Elektrikli battaniyelerden çıkan yangınlarda birçok ev yanmış ve sadece son üç yıl içinde14 kiÅŸi (Tokat, Manavgat, Ä°znik, Samsun, NevÅŸehir-Ürgüp, Adana, YeniÅŸehir, Sivas, Samsun, Giresun, Bafra, Bursa) hayatını kaybetmiÅŸtir.

Elektrikli Battaniye

Elektrikli battaniye, entegre elektrikli ısıtma kabloları içeren bir battaniyedir. Yatağı kullanmadan önce ısıtmak için veya yatakta yatarken ısınmak için kullanılan birçok modeli vardır. Elektrikli battaniyede ısıtmayı saÄŸlayan rezistans, alüminyum ve ferro krom alaşımından oluÅŸan özel bir teldir ve battaniyede kullanılan kumaÅŸ özeldir. Bazı modern düÅŸük voltajlı elektrikli battaniyeler, ince karbon fiber tellere sahiptir ve 12 ila 24 volt arasında çalışır. Bazı modern elektrikli battaniyelerde, aynı zamanda birçok ileri teknoloji otomobil koltuklarında da ısıtma elemanı olarak kullanılan, karbon elyaf elementleri kullanır. Yeni elektrikli battaniyelerin, aşırı ısınmasını ve alev almasını önlemek için otomatik kontrol ve kapatma özelliÄŸi bulunmaktadır. Otomatik kapatma sistemi olmayan battaniyelerin aşırı ısınma ve yangın riski fazladır.

Yangın Sebepleri

Elektrikli battaniyelerin güvenlik kaygılarından biri de yangın tehlikesi yaratma ihtimalidir. Elektrikli battaniye yangınlarının üç önemli nedeni vardır.

1-Battaniyenin aşırı ısınmasıyla kılıfı tutuşmaktadır.

2-Elektrik iletkeninin kopmasıyla elektrik arkı oluşmakta ve yangın başlamaktadır.

3- Battaniye dışında bulunan kontrol cihazı, priz bağlantısı gibi bileşenler yangına sebep olmaktadır.

Elektrikli battaniye kullanımı nedeniyle baÅŸlayan yangınların kesin sayısı bilinmemektedir. Özellikle eskimiÅŸ elektrikli battaniyeler önemli yangın kaynağı olmaktadır. Modern, yeni elektrikli battaniyelerde yangınlar genellikle battaniyenin yanlış kullanımı ile veya uzun yıllar kullanıldıktan sonra ortaya çıkmaktadır. New York Ä°tfaiyesinin tespitlerine göre, elektrikli battaniye yangınlarının %99’una on yaşın üzerindeki battaniyeler sebep olmaktadır[1]. Kırılıp açılan kablolar yangına neden olduÄŸu gibi aynı zamanda elektrik ÅŸokuna da neden olabilmektedir. Bazı elektrikli battaniye yangınları, kablolardaki aşırı ısınma ve fiÅŸin prize kötü teması sonucu olmaktadır. Bu kötü temas sonucu devreden geçen akımlar, yük akımları mertebesinde olup, sigortanın açma akımından küçük olduÄŸundan sigortayı attıramaz. Kötü temasın olduÄŸu yerde, normalden daha fazla ısı ortaya çıkar. Uzun zaman geçerse, akımın neden olduÄŸu ısı yangını baÅŸlatmaktadır. Priz gevÅŸekse elektrikli battaniyenin fiÅŸi prize takılmamalıdır.

Elektromanyetik Alan

Düzgün bir ÅŸekilde kullanıldığında, elektrikli battaniyeler güvenli kabul edilebilir. Bununla birlikte, kullanımı sırasında insan saÄŸlığını etkileyebilecek özellikleri vardır. Elektrikli battaniyeler elektrikle çalıştığı için elektromanyetik radyasyon yayarlar. Ä°lk baÅŸlarda bunun etkileri hissedilmese de ilerleyen dönemlerde radyasyonun etkisi ile vücut ısısında artış ve hücrelerde yanmalar meydana gelecektir. Manyetik alan uzun dönemde; genetik yapının bozulmasına, beyin hücrelerinde ölüme ve beyin tümörüne, beyaz kan hücresi (lenfoma) kanserine, kalp rahatsızlıklarına, hafıza zayıflamasına, kalıcı iÅŸitme bozukluklarına, embriyo geliÅŸiminin zarar görmesine ve kan hücrelerinin bozulmasına sebep olabilmektedir[2,3]. Elektrikli battaniye kullanan Afrikalı ve Amerikalı kadınlar üzerinde yapılan araÅŸtırmada, battaniyeden yayılan manyetik alanın göÄŸüs kanserinin oluÅŸmasında etkili olduÄŸu belirlenmiÅŸtir[4].

Amerikan Gebelik DerneÄŸi'ne göre, elektrikli battaniyelerin sık kullanımından testisler fazla ısınabilmekte ve sperm sayılarının azalmasına sebep olmakta, insanların doÄŸurganlığını etkileyebilmektedir[5]. DoÄŸurganlık endiÅŸelerine ek olarak, diyabetli insanlar elektrikli bir battaniye kullanırken özellikle dikkatli olmalıdır. Bazı durumlarda diyabetten kaynaklanan yüksek glikoz seviyeleri, sinirlere baÄŸlı damarlara zarar verebilir[1].

Kullanım Esasları

Yatak malzemesi aşırı yanıcı olduÄŸundan, küçük bir kıvılcımda hızlı tutuÅŸur ve yangın hızla yayılır. Yatakta kullanılacak elektrikli battaniyelere baÅŸlangıçta, alımı sırasında dikkat edilmelidir. Sadece, ulusal veya uluslararası standartlara göre onaylanmış elektrikli battaniyeler alınmalıdır. Ä°lk satın alındığında, nakliye sırasında hasar olup olmadığı kontrol edilmelidir. Kullanmadan önce üreticinin talimatlarına uyulmalı ve uygulanmalıdır. Sadece üreticinin amaçladığı amaç için kullanılmalıdır, örneÄŸin sadece üste alınmalı veya sadece alta serilmelidir gibi. Yıkanıp yıkanmayacağına talimatlara bakarak karar verilmelidir.

Yatarken asla elektrikli battaniye çalıştırılmamalı, yatmadan yaklaşık yarım saat kadar önce yatak ısıtılmalı, sonrasında kablo fiÅŸten çıkarılmalıdır. Elektrikli battaniyenin sadece düÄŸmesinden kapatılması yeterli deÄŸildir, mutlaka fiÅŸi prizden çekilmelidir. Evde yokken yatağın elektrikli battaniye ile ısıtılması düÅŸünülmemelidir[6]. Katlanmış, gergin veya buruÅŸuk iken battaniye kullanılmamalı, ıslak elle veya ayakla tutulmamalıdır.

Elektrikli battaniyenin yıpranması ve hasarlı olup olmadığı düzenli olarak kontrol edilmelidir. Battaniyede, termostatta ve kablolarda, yangın çıkma ihtimaline karşı herhangi bir kırık veya hasar olup olmadığı gözden geçirilmelidir. Tehlike iÅŸaretleri görüldüÄŸünde battaniye kullanılmamalıdır.

Tüm önlemlere raÄŸmen yine de yangın olabilir. Prize ulaşılabiliyorsa, ilk yapılacak iÅŸlem elektriÄŸi kesmek için prizden fiÅŸin çekilmelidir. Yangın yeni baÅŸlıyorsa bu yararlıdır. Fakat prize eriÅŸilemiyorsa sigortadan elektrik kapatılmalı, herkes evden çıkarılmalıdır. Ä°tfaiyeye haber verilmesi saÄŸlanmalı, söndürme tüpü varsa müdahale edilmelidir.

Sonuç

Yatakta bulunan nemi yok edip huzurlu bir sıcaklık verdiÄŸinden milyonlarca kiÅŸi soÄŸuk havalarda ısınmak ve daha iyi uyuyabilmek için elektrikli battaniyeleri tercih etmekte, ancak yanlış kullanım, kalitesiz veya eskimiÅŸ battaniyeler nedeniyle oluÅŸan yangınlar felaket oluÅŸturmaktadır. Elektrikli battaniyeler genelde yataÄŸa girmeden yarım saat önce ısıtılmalı, yatarken asla kullanılmamalıdır. Elektrikli battaniyeler fiÅŸe takılıyken uyunmamalı, mutlaka fiÅŸ prizden çıkarılmalıdır.

Kaynaklar

[1] DePietro, MaryAnn; “Are Electric Blankets Safe”, CRT, 7 May 2016.
[2] TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası,”Elektromagnetik Alanların Etkisi” http://www.emo.org.tr/ekler/99bb08f940d7461_ek.pdf
[3] https://www.zararlari.org/elektirikli-battaniyenin-zararlari/
[4] Erenel, A.Åž, Ä°.Gönenç, F.Ü.Köksal ve G. Vural; “Teknoloji ve Kadın SaÄŸlığı”, Acıbadem Üniversitesi SaÄŸlık Bilimleri Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, Nisan 2011.
[5] Guidelines for Using Electric Blankets Safely; http://maine.gov/dps/fmo/index.htm
[6] Colin Williams; Electric Blanket Fire Serves as Safety Warning, May 9, 2017.
[7] Electric Blanket Safety, Electrical Safety First, May 2016.