Sezer ASLAN

Yangın, Acil Durumlar Eğitim Uzmanı

Yangın Risk Analizi, Danışman NFPA Member

İstanbul’da bir ailenin yok olması ile sonuçlanan üzücü olayda, Böcek ailesinin dört üyesi hayata gözlerini yumdu. Önce gıda zehirlenmesinde kaynaklandığı düşünülen bu ölümler, adli tıp kurumundan gelen raporla birlikte gözleri bambaşka bir yere çevirdi: Alüminyum Fosfit. İddiaya göre ailenin kaldığı otelde yapılan böcek ilaçlamasında kullanılan madde, trajediye giden yolu açan sebebin ta kendisi. Peki ama nedir bu Alüminyum Fosfit? Ailenin vefatından saatler önce otelde tahtakurusu mücadelesi için kullanılan Alüminyum Fosfit maddesinin zehirlenmeye yol açtığı değerlendiriliyor.

Panzehiri olmadığı belirtilen ve amatör kullanımının tehlikesine dikkat çekilen bu kimyasal nedir? Alüminyum Fosfit tarım ve böcek ilaçlamada yaygın olarak kullanılan bir pestisittir ve su veya nem ile temas ettiğinde açığa çıkan gaz son derece öldürücü olabilir. Formülü AlP olan alüminyum fosfit, oldukça zehirli bir kimyasal. Koyu gri veya sarı tonlarında tabletlere benzeyen bu bileşik, su veya nemle temas ettiğinde fosfin (PH₃) adlı son derece toksik bir gaz açığa çıkarıyor. Fosfin gazı, solunduğunda veya yutulduğunda kısa sürede ağır zehirlenmeye neden olabiliyor. Alüminyum fosfit toksik bir gazdır. Sadece endüstriyel ortamlarda böcek ilaçlanmasında kullanılır. Kesinlikle ama kesinlikle konutlarda ve ticari alanlarda kullanıma uygun değildir.

Alüminyum fosfit, özellikle gıda güvenliği ve depolama alanlarında kullanılan, fumigant adı verilen kimyasal sınıfına ait, son derece güçlü bir bileşiktir. Temel olarak tahıl depoları, un fabrikaları, silolar, gemiler ve ahşap ambalajlar gibi yerlerdeki zararlı böcekleri, larvaları, yumurtaları ve kemirgenleri yok etmek için kullanılır. Tarım ve uluslararası ticaret lojistiğinde ürünleri zararlılardan korumak için kritik bir rol oynar. Katı tablet veya pelet formunda uygulanan Alüminyum Fosfit, ortamdaki nemle (su buharı) temas ettiğinde hızla kimyasal bir reaksiyona girer. Bu reaksiyon sonucunda, son derece zehirli ve renksiz bir gaz olan Fosfin (PH₃) gazını açığa çıkarır. Bu gaz zararlı organizmaların solunum sistemlerini bloke ederek hızla ölümlerine neden olur. Etkinliği yüksek olduğu için büyük alanların ve depolanmış ürünlerin tek seferde ilaçlanmasında tercih edilir.

Tarladan sofraya uzanan yolculukta, üreticinin en büyük kâbusu hasat sonrası yaşanan ürün kayıplarıdır. Bin bir emekle yetiştirilen ürünler depoya girdiği andan itibaren böceklerin ve kemirgenlerin hedefi haline gelir. İşte tam bu noktada, tarım ve depolama dünyasının güçlü ama bir o kadar da dikkat gerektiren aktörü devreye giriyor: Alüminyum Fosfit. Halk arasında çoğunlukla tablet veya toz ilaç olarak bilinen bu madde, nemle temas ettiğinde başlattığı kimyasal reaksiyonla tarımsal korumanın belkemiğini oluşturuyor. Peki, bu kadar etkili olan madde tam olarak nedir ve neden bu denli yaygın kullanılıyor?

Alüminyum fosfit (AlP), aslında tek başına durduğunda sessiz bir kimyasal bileşik. Ancak ortamdaki nemle buluştuğu an, fosfin gazı (PH3) adı verilen son derece güçlü bir silahı açığa çıkarıyor. Bu gaz, fümigant (gazla ilaçlama) özelliği sayesinde en kuytu köşelere, tahıl yığınlarının en derin noktalarına kadar sızmayı başarıyor. Açığa çıkan fosfin gazı, haşerelerin ve kemirgenlerin hücresel solunumunu durdurarak biyolojik fonksiyonlarını bozuyor. Sonuç ise haşereler için kaçınılmaz bir son oluyor. Bu özelliği, onu silolardan gemi ambarlarına kadar geniş bir yelpazede vazgeçilmez kılıyor. Buğday, pirinç veya mısır gibi ürünler depolarda beklerken "tahıl biti" gibi zararlıların istilasına uğrayabiliyor. Alüminyum fosfit tabletleri, depolara yerleştirildiğinde yavaşça çözünerek gaz salıyor ve tonlarca ürünün içinde saklanan böcekleri bile etkisiz hale getiriyor. Böylece ürün kalitesi korunurken, gıda israfının da önüne geçiliyor.

Alüminyum fosfit, uygulama sırasında su veya nem ile karışınca hızla parçalanıp fosfin gazı açığa çıkardığından kalıntı bırakma şekli diğer pestisitlerden farklıdır. Fosfin gazı uçucu olduğu için hava yoluyla dağılır ancak uygulama sonrası ortam yeterince havalandırılmazsa gaz kalıntısı veya parçalanmayan kalıntılar tehlike oluşturabilir. İlaçlamanın yapıldığı tahıl veya gıdaların üzerine alüminyum fosfit tozu düşmüş olabilir bu nedenle ilaçlama sonrası havalandırmanın yanı sıra temizlik de gerekir.

Alüminyum Fosfit Zehirlenmesi Nasıl Olur?

Alüminyum fosfit zehirlenmesi çoğunlukla fosfin gazı soluma yolu ile meydana gelmektedir. Alüminyum fosfit, su ile temasında parçalanıp fosfin gazı açığa çıkarır ve uygulama sonrası ortam yeterince havalandırılmazsa solunum yoluyla vücuda girer ve toksiktir. Ayrıca alüminyum fosfit içeren parçalanma kalıntılarının yutulmasıyla da zehirlenme mümkündür. Genellikle ilaçlama yapılan alanların yeterince havalandırılmaması sonucu zehirlenme vakaları yaşanmaktadır.

Zehirlenmenin İlk Belirtisi Nedir?

Zehirlenmenin ilk belirtileri baş ağrısı, baş dönmesi, mide bulantısı ve nefes darlığı ya da göğüste sıkışma hissidir. Alüminyum fosfit veya fosfin gazı solumaya bağlı zehirlenme belirtilerine öksürük, kusma ve aritmi(kalp ritminde düzensizlik) de eşlik eder. Alüminyum Fosfit (AlP) insan sağlığı için hayatı risk oluşturabilecek derecede zararlıdır. Alüminyum Fosft gazın solunması çoklu organ iflasına varabilecek komplikasyonlara neden olabilir.

Alüminyum Fosfit Kimyasal Özellikleri:

Formül: AlP

Görünüm: Gri, sarımsı veya koyu renkli tablet, kapsül veya granül formunda

Koku: Keskin sarımsak benzeri koku (fosfin gazı)

Etkisi: Suyla tepkime → Fosfin gazı oluşur → böcek ve kemirgenlerin sinir sistemini çökertir.