Sezer ASLAN
Yangın, Acil Durumlar ve Deprem Eğitim Uzmanı
Yangın Risk Analizi, Danışman NFPA Member

Binalarımızda ve işletmelerimizde yangına karşı önlem alırken hiçbir zaman unutmamamız gereken en önemli şey, küçük bir yangının kısa bir sürede insan hayatı ve binanın içindeki maddi ve manevi değerlere karşı felakete neden olmasıdır

Ankara'nın Çankaya ilçesi Alaçatlı Mahallesi’nde ilçesinde 26 katlı bir binada çıkan yangında ilk belirlemelere göre aralarında 3,5 aylık bir bebeğin de bulunduğu 3 kişi hayatını kaybetti. Saat 22.00 sıralarında Çankaya’da iki adet yüksek katlı binanın bulunduğu sitedeki bir apartmanda çıktı. 24 katlı bir binanın 4’üncü katındaki dairede henüz belirlenemeyen nedenle çıkan yangında alevler hızla yayıldı. Daire kısa sürede alev topuna dönerken, dumanlar tüm binayı sardı. İtfaiye ekiplerinin yaklaşık 4 saat süren müdahalesi sonrası yangın kontrol altına alındı. Yangında 7’si itfaiye eri olmak üzere toplam 39 kişi dumandan hafif şekilde etkilendi. Olay yerinde 26 kişi ayakta tedavi edilirken, 20 kişi ise Ankara Bilkent Şehir Hastanesi, Etlik Şehir Hastanesi ve Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesine sevk edildi.

Dumandan etkilenen daire sakinleri panik ve korku ile evlerini tahliye etmeye çalışırken, 112 Acil Çağrı Merkezine haber verildi. İhbarı üzerine adrese itfaiye, polis, AFAD, UMKE ve sağlık ekipleri sevk edildi. Ekipler, öncelikle tedbir amacıyla binanın elektriğini ve doğal gaz hattını kapattı. İtfaiye görevlileri ise yangına müdahale başlatırken, can pazarının yaşandığı binada duman nedeniyle mahsur kalan çok sayıda kişi üst katlara yöneldi. Bir yandan söndürme çalışmalarını sürdüren ekipler, diğer taraftan da merdivenli itfaiye aracı ile mahsur kalan vatandaşları kurtardı. Tahliye edilen ve dumandan etkilenen çok sayıda vatandaşa olay yerinde bekleyen sağlık ekipleri ilk müdahaleyi yaptı. Aşırı derecede dumana maruz kalan kişiler ise hastanelere sevk edildi.

Yangın, elektrik şaftından çıkarak yukarı katlara yayılmış. İlk etapta yangının çıkış nedeninin elektrik tesisatından kaynaklandığı Alarm sistemi vardı ama sakinler duymamış. Binalarda yangın güvenliğini sağlamak içi kullanılan çok sayıda ısıya dayanıklı sistem bulunmaktadır. Acil çıkış kapıları ve yangın merdivenlerinin yanı sıra elektrik ve mekanik tesisatlarını korumak ve buradaki tehlikeleri dışarıya yansıtmayı önlemek amacı ile şaft boşlukları yapılmıştır. İnşaat mühendisliğinde şaft ya da şaft boşluğu, dikey veya eğimli geçitlere verilen genel isimdir. Şaft boşluğu yapıların en önemli elemanlarından biridir. Mimaride havalandırma şaftı, yüksek binalarda binanın iç mekanlarını havalandırmaya izin veren küçük ve dikey alana verilen isimdir. Yapılarda elektrik tesisatı, sıhhi tesisat, mekanik tesisat gibi sistemleri temelden çatıya aktaran tünellere şaft boşluğu denir.

Binalarda şaft boşluğu, tesisatı tüm binaya yönlendirmek için gereklidir. Aynı zamanda elektrik tesisatının ve mekanik tesisatın korunması ve binanın kalan bölümlerinden ayrılması için şaft boşluğu kullanılır. Tesisatın açıkta kalması bina sakinleri için tehlike yaratacağından dolayı bu tesisatın şaft boşluğunda yer alması önemlidir. Buna ek olarak havalandırma şaftı da bina içerisinde havalandırma sağlar ve zararlı gazların birikmesini engellemeye yardımcı olur. Şaft boşluğu, teknik projede detaylı bir şekilde gösterilir.

Yangınla karşılaştığımızda yangına karşı savaşmamıza yardımcı olacak yangın söndürücü ekipmanlardan derhal faydalanabiliyorsak yangını başlangıç aşamasında durdurma şansımız vardır. Fakat yangını başlangıç aşamasında söndüremezsek, bina içindeki boşluklar, delikler, şaftlar, kapı aralıklarından faydalanarak yangın çok hızlı bir şekilde genişler. Bir bina içinde veya geniş bir alana yayılan komplekslerde yangına en hassas bölgelerden birisi Elektrik Şaftlarıdır. Zira yangının bina içinde çok hızlı bir şekilde yayılmasına neden olan yerlerin başında elektrik ve mekanik şaftlar gelmektedir. Elektrik şaftları bina içine bir örümcek ağı gibi yayılmış olan elektrik kuvvetli akım ve zayıf akım kablolarını dar bir alan içinde muhafaza etmektedir. Aynı zamanda elektrik şaftları mimari yapısı nedeni ile bina içlerinde galeriler oluşturmakta ve doğal baca görevi de görmektedir. Bu nedenle bina içinde herhangi bir bölgede çıkan yangın elektrik şaftlarında çok hızlı bir şekilde ilerleyerek bina içinde farklı bölgelere atlayabilir, yayılabilir. Ayrıca elektrik kablolarında çeşitli nedenlerden dolayı yangın çıkma riski de çok fazladır. Bu amaç için kullanılan kablolarda genellikle çok çabuk yanabilen plastik kaplamalar veya izolasyon malzemeleri kullanılmaktadır. Kablo üreticileri elektrik kablolarının imalatında plastik içerikli kılıflar veya izolasyon malzemeleri kullanmaktadırlar. Bunlar içinde

• PVC Polvinyl chloride
• PE Polyethylene
• PP Polypropylene
• Sentetik lastik en çok kullanılanlarıdır.

Tüm bu plastikler yanabilir malzemelerdir. Dolayısı ile elektriksel olarak çıkan bir yangında (kısa devre, aşırı yük gibi) ortaya çıkan alev bu kablolar üzerinde çok hızlı bir şekilde yürür ve yayılır. PVC kablolar sadece yangının yayılmasına neden olmazlar. Aynı zamanda yoğun koyu renkte dumana da neden olurlar. Bu duman tahmin edileceği gibi;

• İtfaiyecilerin kurtarma ve söndürme çalışmalarını çok zorlaştırır,
• İçerdiği toksik ve kanserojen maddeler insanlara zararlıdır,
• Çok miktarda HCl gazı içerdiği için söndürme çalışmaları sırasında kullanılan su ile karşılaştığında Hydrochloric asit'i oluşturur. 1 kg yumuşak PVC %35 klorin içerir, buda 360 gr HCl gazının ortaya çıkmasına neden olur.

HCl'nin su ile karşılaşması durumunda yaklaşık 1 lt Hydrochloric asit meydana çıkmaktadır.
Elektrik Şaftlarında İzolasyonu çok önemlidir. İşte bu temel nedenler dolayısı ile elektrik şaftlarının ve yangın zonlarındaki geçişlerin bir disiplin altında belli yangın zonlamaları yapılarak bölümlendirilmesi gerekmektedir. Bu bölümlendirmelerde özel olarak imal edilerek yangına karşı dayanıklı olan, sıcaklık ve ateş ile karşılaştığında karşı direnç gösteren Yangın Geciktirici Sistemler kullanılmalıdır.

Eriyen kablolar ve plastik aksamlar yangının çıktığı mahalde biriken dumanı ve zehirli gazları bir baca gibi çalışarak binanın farklı bölgelerine de taşımaktadırlar. Bu durum tabii ki bina içinde bulunan insanlar için büyük bir tehlike oluşturmaktadır. Diğer taraftan bir duvar geçişinde duvarın yangına direk maruz kalan kısmındaki plastik borunun erimesi ile duvarın diğer kısmında kalan plastik boru kendiliğinden koparak düşer. Böyle bir durumda yangın duvar içinde oluşan boşluktan kolaylıkla geçerek bir bölümden diğer bir bölüme taşınır.

Isı ve Duman Yalıtımı Binaların Yangından Korunması hakkında Yönetmelik(BYKHY Madde 69) belirtildiği gibi ‘’Binalarda mevcut elektrik, tesisat vs. şaftları bina katları veya bölümleri arasında boşluk yaratmakta ve bunun neticesinde bir bölümde oluşan yangın şaft boşluklarını kullanarak diğer kat ve bölümlere yayılabilmektedir. Bu nedenle bu boşlukların uygun yalıtım malzemeleri ile doldurulması gerekmektedir.’’ Aynı yönetmelikte; Pozitif Hava Basıncı (BYKHY Madde 89): Yüksek binalarda, yangın ve duman yayılmasını önlemek için geliştirilen proje sistemlerinden biri de basınçlı merdiven boşluklarıdır. Merdiven boşluğunda atmosfer basıncından daha yüksek bir hava basıncı olması, yangından bina sakinlerinin kaçış yollarına duman dolmasına mani olur. Acil Durum Asansörü (BYKHY Madde 63): Yangın sırasında asansörler elektrik kesilmesi ile kullanım dışı kalacağından kaçış yolu olarak kullanılamaz. Bina yüksekliği 30,50 m’den yüksek konut harici bütün binalarda ve 51,50 m’den yüksek konutlarda, yangın sırasında binaya ait yangın ekiplerinin ve itfaiye personelinin kullanacağı acil durum asansörü bulunacaktır. Acil durum asansörü; bir yapı içinde yangına müdahale ekiplerinin ve bunların kullandıkları ekipmanın üst ve alt katlara makul bir emniyet tedbiri dahilinde hızlı bir şekilde taşınmasını sağlamak, gerekli kurtarma işlemlerini yapmak ve aynı zamanda engelli insanları tahliye edilebilmek üzere tesis edilir. Asansör, aynı zamanda normal şartlarda binada bulunanlar tarafından da kullanılabilir. Ancak, bir yangın veya acil durumda, asansörün kontrolü acil durum ekiplerine geçer. Yapı yüksekliği 51.50 m'den daha fazla olan yapılarda, en az 1 asansörün acil hallerde kullanılmak üzere acil durum asansörü olarak düzenlenmesi şarttır.

Anons Sistemi (BYKHY Madde 81): Aşağıda belirtilen yerlerde, otomatik olarak yayınlanan ses mesajları ve yangın merkezinden mikrofonla yayınlanan canlı ses mesajları ile binada yaşayanların tahliyesini veya bina içerisinde yer değiştirmelerini sağlayacak şekilde anons sistemleri kurulması mecburidir; Binadaki yatak sayısı 200'den fazla olan otel, motel ve yatakhanelerde, Yapı inşaat alanı 5000 m²'den büyük olan veya toplam kullanıcı sayısı 1000 kişiyi aşan topluma açık binalarda, alışveriş merkezlerinde, süpermarketlerde, endüstri tesislerinde ve benzeri binalarda, Yapı yüksekliği 51.50 m'yi geçen bütün binalarda
Yüksek yapılarda itfaiye ekipleriyle birlikte acil durum eylem planlarındaki görevlilerle düzenli tatbikatlar yapılmalıdır. Tatbikat kapsamında algılama ve ihbar adresleme sistemlerinin, yangın pompaları, yangın dolaplarının kullanımı ve yağmurlama sistemlerinin, anons sistemi, acil durum asansörleri, kaçış yolları basınçlandırma, acil durum aydınlatma ve yönlendirme sistemlerinin aktif olarak çalıştırıldığı kullanıldığı tatbikatlar düzenlemelidir.Yukarıda yapılan açıklamaların doğrultusunda üç açanın verildiği 26 katlı bu bina yangınında şu soruların cevabını almak acaba mümkün mü?

1- 26 katlı binanın şaft kısmından geçen kabloların bulunduğu alan yanmaya dirençli, yangın geciktirici malzemelerle kaplanmış mı? Bu alanlarda her kat arasına gelecek şekilde duman dedektörleri mevcut mu? Şaft kapakları yangına dayanıklı mı?
2- Yangın alarm sirenleri periyodik bakımları yapılmış mı ve her kat da duyulmuş mu?
3- Acil durum asansörü mevcut mu ve varsa yangın anında itfaiyeciler tarafından kullanıldı mı?
4- Bina yönetimi tarafından sakinlere yangın eğitimi verilmiş mi?
5- Binanın 26 kat olması nedeniyle itfaiyeye ihbar verildiğinde kaç katlı olduğu bilgisi verilmiş mi? (Gelen itfaiye aracının merdivenin yetişmediği ifade edilmektedir) İzmir Büyükşehir Belediyesi, yüksek yapılardaki yangın ve kurtarma faaliyetleri için 2.4 milyon Euro'ya 104 metrelik yangın merdiveni satın aldı. 60 ton ağırlığındaki aracın gövdesi 360 derece dönebiliyor. Bu araç kurtarma sepeti ile ihtiyaç durumunda yerden en yüksek nokta olan 104 metreye 6 dakika içinde çıkabiliyor. 104 metrelik merdivenli itfaiye aracının en önemli özelliklerinden birisi de kurtarma tüneli. Tünel, belirli bir noktadan sonra araca bağlanıp, kazazedeleri bulundukları konumdan hızlıca aşağıya indirebilmeyi sağlıyor.26 Katlı bu bina için bu merdivenli araç yeterli olacaktı.
6- Acil kaçış merdivenlerinde acil aydınlatma ışıkları devreye girmiş mi?
7- Merdiven boşluklarında basınçlı duman havalandırma sistemi var mı varsa devreye girdi mi?
8- Tahliye olan sakinler tahliye kurallarına uydular mı ve ilgiler tarafından acil toplanma alanına yönlendirildi mi?
9- Binada sprinkler sulu yangın söndürme sistemi devreye girdimi? Sprinkler (yağmurlama) sistemi çoğumuzun bildiği gibi yangın anında itfaiye gelmeden önce ilk başta söndürmenin sağlanması anlamında önem arz ediyor.

Sonuç olarak bu tür yüksek katlı binalarda yangın ve acil durum güvenliği çok önemlidir. Yükseklik, insan yoğunluğu, asansör ve merdivenlerin sınırlı kapasitesi faktörleri birleştiğinde yangın çıkması durumunda tüm bina sakinlerinin hızlı bir şekilde tahliye edilmesi zorlaşır. Yangın dikey olarak yayıldığından, yangının üst kattaki çok sayıda insana ulaşabilme potansiyelini vardır. Bu binalarda yaşayan her birey, çalışanlar, hizmetliler, misafirler ve işverenler dahi yangın ve yangın sonuçları hakkında bilgili ve eğitimli olmalıdır. Çünkü yangınların birçoğu hatalı ve uygun olmayan tesisat sistemlerinden kaynaklanmasıyla birlikte kişilerin veya kullanıcıların sorumsuz davranmasında da kaynaklanabiliyor. Yüksek binaların çevresinin ve vanaların çevresinin açık tutulması sağlanmalı.