Gemilerde Tankerlerde Gaz Serbest Bırakma (Gas Free) İşlemi

23 Mayıs 2025 | UZMAN GÖRÜŞÜ
254. Sayı (Mayıs-Haziran 2025)

442 kez okundu

Sezer ASLAN

Yangın, Acil Durumlar Deprem Eğitim Uzmanı
Yangın Risk Analizi, Danışman, NFPA Member

Petrol ve petrokimyasallar ulaşım ve diğer endüstriler tarafından kullanılmaya başlanalı beri, son derece yanıcı, toksik ve çevreye zarar veren buharlarını güvenli bir şekilde yönetmek her zaman var olan bir zorluk olmuştur. Güvenlik prosedürlerine ve daha iyi eğitime artan vurguya rağmen, bu görünmez ve tehlikeli buharlar can ve mal kaybına yol açmaya devam ediyor.

Gas Free (Gaz Serbest Bırakma İşlemi), tehlikeli yanıcı veya zehirli gaz konsantrasyonlarından arınmış anlamına gelir. Depoda çözeltiden ziyade gaz fazında bulunan gaz oluşum basıncı kabarcık noktasının altına düştüğü anda gaz açığa çıkar. Bu, rezervuardayken serbest gaz olarak adlandırılır. Gas free işlemi genelde tankların iç kısımlarından tehlikeli ve patlayıcı gazların (Bir geminin bölmelerinden tüm tehlikeli gazların ve kalıntıların uzaklaştırılması süreci, genellikle petrol tankerleri ve kimyasal taşıyıcıların kargolarından kaynaklanan buharlar) uzaklaştırılması işlemidir. Kısaca tipik gaz serbest bırakma işlemi, oksijen konsantrasyonunu azaltan gazın etkisiz hale getirilmesiyle başlar.

Gemilerde Gas Free işlemlerinde tüm bölmeler (kargo tankları, pompa odaları, batardolar ve boş alanlar dahil) açılır ve sıvı petrol ve petrol buharından arındırılır. Mümkün olduğunca su, tortu, kireç ve pas veya petrol veya buharını tutabilecek her şeyden arındırılır. İş Sağlığı ve Güvenliği İdaresi (OSHA): 29 CFR 1915 Alt Bölüm B uyarınca, OSHA, yakıt tankları çevresinde sıcak iş yapan personelin çalışma alanının güvenli olarak sertifikalandırılmasını sağlamasını zorunlu kılar. Alanın yanıcı buharlardan arınmış olduğunu teyit eden bir "Gazsız" sertifikası verilmelidir. Kaynak veya diğer sıcak işler sırasında tehlikeli patlamaları veya yangınları önlemek için bu önlemlere uymak esastır.

Ulusal Yangın Koruma Ajansı (NFPA): NFPA standardı 51B, yangın önleme ve korumaya odaklanarak kaynak, kesme ve diğer sıcak iş faaliyetleri için kapsamlı güvenlik yönergelerini ana hatlarıyla belirtir. Buna, sıcak iş izinleri, yangın nöbetleri, yangın söndürme ekipmanı ve patlama riskinin yüksek olabileceği sınırlı alanlarda ek güvenlik önlemlerine olan ihtiyaç dahildir.

Risk Değerlendirmesi

Gaz Serbest Bırakma işlemi yapılacak olan gemi personeli, temizleme ve gaz boşaltma işlemine başlamadan önce kapsamlı bir risk değerlendirmesi yapmalıdır. Bu işlemler sırasında ve tamamlandıktan sonra tank atmosferi periyodik olarak izlenmelidir. Sonuç olarak, gaz ölçüm aletleri düzgün çalışma koşullarında olmalı ve düzenli olarak kalibre edilmelidir. Bu aletler oksijen, karbon monoksit, hidrojen sülfür ve yanıcı gazların konsantrasyonlarını ölçebilmelidir. Gaz serbest bırakma işleminin amacı, tank atmosferindeki hidrokarbon konsantrasyonunu kritik seyreltme çizgisinin altına veya hacimce %2'nin altına düşürmek için gerçekleştirilir. Temizleme için kullanılan inert gazın oksijen içeriği hacimce %5'in altında olmalıdır. Temizleme, seyreltme veya yer değiştirme yöntemi kullanılarak gerçekleştirilebilir.

Seyreltme Yöntemi: İnert gaz, tankın içinde önemli bir türbülans oluşturarak maksimum akış hızında verilir. Bu türbülans, hidrokarbon buharlarının konsantrasyonunun kademeli olarak azaltılmasını kolaylaştırır.

Deplasman Yöntemi: Tankın üst kısmından inert gaz verilerek, ağır hidrokarbon buharlarının belirlenmiş bir boru sistemi aracılığıyla deplasmanı sağlanır.

Standart çalışma koşulları, tanker endüstrisi tarafından gaz tahliye işleminin güvenli bir şekilde gerçekleştirilmesi için geliştirilir. Amaç, hidrokarbon buharlarının miktarını Alt Yanıcılık Sınırı'nın (LFL) %1'inin yedekleme ve oksijen miktarının hacmini %21'e çıkarmaktır. Zorunlu temiz hava havalandırmaları başlatılmadan önce, söz konusu kargo tankı diğer kargo tanklarından tamamen izole edilmelidir. Havalandırma, yalnızca hidrokarbon kapasitesinin hacminin %2'nin altında ve oksijen kapasitesinin hacminin %8'in altında çalıştırılması doğrulandıktan sonra başlatılmalıdır.

Havalandırma, gemiye monte edilmiş İnert Gaz Üfleyiciler ve geminin deniz suyu pompasından kırılma hattına ve ardından tank temizleme hattına giden taşınabilir Hidro Üfleyiciler gibi sabit çalıştırılarak yapılır. Bu, gaz tahliyesinin parçalarının artmasını ve tasarrufun korunmasını sağlar. Yanıcı gaz sıcaklığı LFL'nin %1'inin diğerine düşene ve oksijen yoğunluğu hacmi %21'e ulaşana kadar zorunlu temiz hava havalandırması sürdürülmelidir.

Tank atmosferinde toksik gaz mevcutsa, konsantrasyonları belirlenen eşik sınır değerinin (TLV) altına düşene kadar havalandırmaya devam edilmelidir. Genel olarak, MR büyüklüğündeki bir tanker için tank temizliğinin başlangıcından gazın tahliyesine kadar geçen operasyon yaklaşık 72-96 saat sürmektedir. Kargo tankları kapalı alanlar olarak sınıflandırılır; sorumlu yetkili personel tarafından kapalı alan giriş izni tamamlanmalıdır. Personel girişi kargo tankı kubbelerinden yapılmalıdır. Personel girişi sırasında kargo tankı sürekli olarak havalandırılmalıdır.

Özetlemek gerekirse, Gas Free, gemideki personelin üst düzey yönetimi tarafından yakından denetlenmesi gereken hayati bir operasyondur. Gas Free’in herhangi bir cezadan kaçınması için yerel düzenlemelere, yönergelere ve uyumluluğa uyulması esastır.

Gemilerde ve Tankerlerde Sıcak Çalışma ve Gaz Serbest Bırakma (Gas Free) Önemi

Sıcak çalışma, yanıcı malzeme mevcut olduğunda tutuşma kaynağı olabilen veya iş erinde yanıcı malzeme olup olmamasına bakılmaksızın yangın tehlikesi oluşturabilen herhangi bir işlemdir. Bir diğer anlamada sıcak çalışma, kıvılcım, alev veya yanıcı gazların veya yanıcı malzemelerin tutuşmasına neden olabilecek kadar yüksek sıcaklıklar gibi bir tutuşma kaynağı üretme potansiyeli olan iştir. Yaygın sıcak çalışma işlemleri kaynak, lehimleme, kesme ve sert lehimlemedir. Yanıcı malzemeler mevcut olduğunda taşlama ve delme gibi işlemler sıcak çalışma işlemleri haline gelir.

Sıcak çalışma sırasında muhtemel risklerin oluşmasını önlemek şunlara dikkat edilmelidir:

İşe başlamadan önce yanıcı veya patlayıcı maddelerin uzaklaştırılması;
Malzemelerin yanıcılığının azaltılması (ıslatma);
Sıcak işin izole edilmesi;
Yanıcı madde kalıntıları;
Yanıcı ve fermantasyon gazları (örn. metan) için test yapılması;
Özel önlemler (örn. yangın gözetleme noktası kullanılması);
Kişisel Koruyucu Donanım (PPE);
İş için kullanılacak uygun araçlar, ekipmanlar ve malzemeler;
Acil durum prosedürleri; ve yangınla mücadele ekipmanının yeri

Gemilerde ve Tankerlerde Sıcak İş Çalışmalarında Risk Teşkil Eden Faktörler ve Önlemleri Nelerdir?

Kıvılcım Tutma

Kıvılcım tutma, sıcak çalışma alanlarını güvenli tutmanın çok önemli bir parçasıdır.
Sıcak çalışma prosedürleri sırasında kıvılcımların yeterli şekilde tutulmasını sağlamaya yardımcı olarak, izole çalışma alanları oluşturulmalı.

Basınçlandırma

Pozitif basınç, bir sistem içindeki, o sistemi çevreleyen ortamdan daha büyük bir basınçtır ve basınçlı sisteme çevrenin girmemesini sağlamaya yarar.
Pozitif basıncın kullanımına tipik bir örnek, bir petrol platformu gibi yanıcı gazların bulunabileceği bir alanda basınçlı bir habitatın kullanılmasıdır.
Özel yapım 5 HP pnömatik üfleyiciler, Petro-Habitat'a 7.000 CFM'ye kadar bir oranda hava vererek basınçlandırmak için kullanılır.

Gaz Algılama

Gaz Algılama, sıcak çalışmanın yapıldığı alanları mümkün olduğunca güvenli tutmanın son derece önemli bir parçasıdır.
Sıcak çalışmanın yapıldığı her yerde, konsantrasyonlarına bağlı olarak, endişe verici olan üç ana gaz türü şunlardır: Metan, Oksijen ve Hidrojen Sülfür.

LEL

Alt Patlayıcı Sınırı (LEL), bir tutuşma kaynağının varlığında (kıvılcım, ark, alev veya ısı gibi) ateş atışı üretebilen havadaki bir gazın veya buharın en düşük konsantrasyonudur.
LEL'den daha düşük bir havadaki konsantrasyonda, gaz karışımları yanmak için "çok zayıftır" ve bu nedenle çok tehlikeli olarak kabul edilmezler.
Metan gazının LEL'si %4,4'tür. Atmosferde %4,4'ten az metan varsa, bir tutuşma kaynağı olsa bile patlama meydana gelemez.

Hidrojen Sülfür Gazı (H₂S)

Hidrojen sülfür, formülü H₂S olan bir kimyasal bileşiktir ve:

Çürük yumurta gibi kötü bir kokuya sahip renksiz bir gazdır.
Havadan daha ağırdır ve zeminde hareket edebilir.
Çok zehirli, aşındırıcı, yanıcı ve patlayıcıdır. Yüksek konsantrasyonlarda hidrojen sülfürün solunması son derece hızlı bilinç kaybına ve ölüme neden olabilir.

Oksijen (O₂)

Normal atmosfer yaklaşık %21 oksijen içerirken, OSHA %19,5'ten az oksijen içeren herhangi bir atmosferi oksijen eksikliği, %22'den fazla oksijen içeren herhangi bir atmosferi ise oksijenle zenginleştirilmiş olarak tanımlar.
Oksijen eksikliği olan atmosferler, oksijenin karbondioksit, nitrojen, argon veya bir tesisin inert gaz sistemi veya yangın söndürme sistemi gibi inert gazlarla yer değiştirmesi durumunda oluşabilir.Oksijen ayrıca paslanan metal, olgunlaşan meyveler, kuruyan boya veya kaplamalar, yanma veya bakteriyel aktiviteler tarafından tüketilebilir.
Oksijenle zenginleştirilmiş atmosferler belirli kimyasal reaksiyonlarla üretilebilir, ancak genellikle sızdıran oksijen hortumları ve meşalelerden kaynaklanır. Oksijenle zenginleştirilmiş atmosferler önemli bir yangın ve patlama riski oluşturur.

Korunmak İçin Ne Yapılması Gerekir?

Sıcak iş tehlikeleri konusunda Sağlık ve Güvenlik Temsilcilerine ve çalışanlara danışılmalı.
Gerçekleştirilecek sıcak işle ilişkili tehlikeler belirlenmeli.
Risk önceliklerini belirlemek için tanımlanan tehlikeler için bir risk değerlendirmesi yapılmalı.
Sıcak işle ilişkili riskleri azaltmak için kontroller geliştirilmeli ve uygulanmalı.
Çalışanlara sıcak işi güvenli bir şekilde nasıl yapacakları konusunda talimatlar verilmeli ve bunun için güvenli çalışma talimatları geliştirilmeli.
Çalışanlar güvenli çalışma talimatları konusunda eğitilmeli ve değerlendirilmeli.
Çalışmayı yalnızca kontrol önlemlerine uygun şekilde gerçekleştirmek için sıcak çalışma izni verilmeli.

Gemilerde ve Tankerlerde Gas Free Çalışması Yapılmadan Önce Alınacak Emniyet Önlemleri

Tanka girmeden önce vakum olmadığından emin olmak için tankın içindeki basınç emniyetle kontrol edilir.
Çalışmalara başlanılmadan önce tankın içinde tam bir atmosfer kontrolü yapılmalı, ardından bulguları yazılı olarak teyit edilmeli.
İşlemi yapacak kişi solunum cihazı ve emniyet kemeri gibi gerekli kişisel koruyucu ekipmanla işe başlamalıdır.
İş yapacak personel ekipmanı kullanmak üzere eğitimli olmalı ve bu iş için sertifikaya sahip olmalıdır.
Ayrıca çalışacak kişinin uygun KKD ve kıyafetlerin yanı sıra anti-kirleticiler ve ilk yardım çantalarına sahip olmaları gerekir
İşlemler yapacak personel ekipmanı, solunum cihazlarını kullanmak üzere eğitilmiş olmalı ve bunları kullanacağına dair sertifikalara sahip olmalı.
Tüm bunlardaki amaç, çalışanların potansiyel olarak zararlı aşındırıcı madde konsantrasyonlarına maruz bırakabilecek atmosfer ortamına maruz kalmasını önlemek ve bu konuda çalışanın güvenliğini sağlamaktır.

Kapalı Alanlarda Sıcak Çalışma: Sıcak çalışma, belirlenmiş bir kişi atmosferi test edip tehlikeli olmadığını belirleyene kadar kapalı alanda yapılmamalıdır.

Yangın Önlemi:

Mümkün olduğu ölçüde, sıcak çalışma yangın tehlikesi olmayan belirlenmiş yerlerde yapılmalıdır.
Sıcak çalışmanın yangın tehlikesinden uzak olmayan bir yerde yapılması gerektiğinde, ısının, kıvılcımların ve cürufun yanıcı veya parlayıcı maddelerle temas etmesini önlemek için gerekli tüm önlemler alınmalıdır.
Lokasyona uygun yangın söndürme ekipmanı derhal kullanıma hazır bulundurulmalı ve her zaman kullanıma hazır bulundurulmalıdır.
Sıcak iş operasyonu normal yangın önleme önlemlerinin yeterli olmadığı bir durumda, sıcak iş sırasında ve iş tamamlandıktan sonra yangın tehlikesi kalmadığından emin olmak için yeterli bir süre boyunca yangına karşı koruma sağlamak üzere ek personel görevlendirilmelidir.
İşveren, sıcak iş operasyonlarında yer alan tüm çalışanlara olası yangın tehlikeleri ve yangın söndürme ekipmanlarının kullanımı konusunda talimat vermelidir.
Zemindeki açıklıklar veya çatlaklar kapatılamıyorsa, alt kattaki çalışanların veya yanıcı veya tutuşabilir malzemelerin zeminden düşen kıvılcımlara maruz kalmamasını sağlamak için önlemler alınmalıdır. Duvarlardaki çatlaklar veya delikler, açık kapılar ve açık veya kırık pencereler için de benzer önlemler alınmalıdır.
Yanıcı gaz veya sıvı veya yanıcı sıvı veya toz üreten madde içeren ekipman veya tankların üzerinde veya içinde, belirlenmiş bir kişi ekipman veya tankların içindeki atmosferi test edip tehlikeli olmadığını belirleyene kadar veya yanıcı veya potansiyel olarak yanıcı ortamlarda sıcak çalışma yapılmayacaktır.
Yanıcı veya yanıcı maddeler içeren variller, kaplar veya içi boş yapılar ya suyla doldurulmalı ya da temizlenmeli ve ardından havalandırılmalıdır. Belirlenmiş bir kişi atmosferi test etmeli ve bu tür yapılarda veya yapılarda sıcak çalışma yapılmadan önce tehlikeli olmadığını belirlemelidir.
Bir varil, kap veya içi boş yapıya ısı uygulanmadan önce, ısı uygulaması sırasında oluşan basıncın tahliyesi için bir açıklık sağlanmalıdır.

Bu içeriğe eklenmiş dosyalar: