SERKAN CEYLAN

Norm Teknik A.S. Satıs ve Mühendislik Departmanı Ekip Lideri

Bu yazının amacı EN 15004 (ISO14520: 2006 sürümünün revize edilmiş halidir) seri standardında yer alan, "Sabit Yangınla Mücadele Sistemleri-Gaz Püskürten Sistemler-Tasarım Montaj ve Bakım” baz alınarak, temiz gazlı söndürme sistemlerinin toplam hacimsel koruma yöntemine göre işlevi, kullanım alanları, gerekli çerçevede tasarımı ve kurulumu ile insan sağlığı üzerine etkileri hakkında bilgiler vermektir. CO2 sistemi, diğer ISO standartları tarafından ayrıca ele alındığı için bu kapsamda yer almamaktadır. EN 15004 standardında, çok sayıda söndürücü gaz tanımlı olmasına rağmen; bu yazıda iki adedi kimyasal, iki adedi ise inert gaz özelliğinde olmak üzere toplam dört adet söndürücü gaz tipi ele alınarak incelenmiştir. Kimyasal özellikte olan gazlardan birincisi, kullanımı en yaygın olan HFC227ea (Heptaflorpropan-CF3CHFCF3) gazıdır. Bu gazı genel kullanımdakiadıyla “FM200” olarak da tanımaktayız.

Diğer kimyasal özellikteki gaz ise HFC125 (Pentafloretan-CHF2CF3) gazıdır. Her iki gaz da laboratuar ortamında üretilmekte olup doğada, doğal halde bulunmamaktadır. HFC125 gazı, Montreal Protokolü’nde imzalanan ve belli bazı halon türevi gazların üretimini kısıtlayan anlaşmanın sonucu olarak halon türevi gaz sistemlerinin değişiminde kullanılan alternatif gazlara örnek olarak seçilmiştir. HFC125 gazı; yapılacak hidrolik hesaplamalara dayalı olarak, halon 1301 sistemine ait borulama tesisatında değişiklik yapılmaksızın, sistem değişikliğine olanak sağlayan en uyumlu alternatif gazdır. Temiz gazlar içinde yer alan inert gazlara örnek olarak, yaygın kullanımı nedeniyle IG-01(Argon) ve IG-541 (Inergen) alınmıştır. Gazlı söndürme sistemleri, yeni teknolojik gelişmeler paralelinde sürekli geliştirilen ve alternatif düzenlemelere olanak sağlayan sistemlerdir. Bu yazıda ele alınan gazların dışındaki teknik özellikleri ve güvenlik seviyeleri yetkili kuruluşlarca onaylanmış söndürücü maddeler ve bu maddeleri kullanan sistemler bulunmasına rağmen bu bölümde yer verilmemiştir. Literatürde yer alan bazı terimlerin anlamlarına bakmak gerekirse;

Temiz gaz: Elektriksel iletkenliği olmayan, buharlaştıktan sonra atık bırakmayan, uçucu sıvı veya gaz halindeki söndürücü maddedir.

Halokarbon gazı: İçeriğinde flor, klor, brom veya iyot elementlerinden bir veya daha fazlasının oluşturduğu organik bileşikler bulunan söndürücü maddedir.

Inert gaz: İçeriğinde helyum, neon, argon, nitrojen veya karbon dioksit gibi gazlar bulunan söndürücü maddedir.

Konsantrasyon: Gazın içinde bulunduğu hacimdeki yüzde olarak oranı.

Söndürme konsantrasyonu: Herhangi bir güvenlik faktörü ihtiva etmeyen, tanımlanan deney şartları altında, özel yakıt yangınını söndürmek için gerekli söndürme maddesinin en düşük konsantrasyonu. 

Tasarım konsantrasyonu: Sistem tasarım amaçları için gerekli bir emniyet faktörü içeren, söndürme maddesinin konsantrasyonu. EN 15004’e göre, tasarım konsantrasyonu, her bir söndürücü gaz için yangın sınıfına göre belirlenmiş deneylerle ispatlanmış söndürme konsantrasyonuna 1.3’lük güvenlik faktörü ilave edilerek belirlenmelidir.

En yüksek konsantrasyon:  Korunmuş alanda, en yüksek çevre sıcaklığında gerçek söndürme maddesi miktarında meydana gelen söndürme maddesinin konsantrasyonu.

Mühendislik tasarımlı sistem: Söndürme maddesi merkezi bir depodan beslenen ve boru sistemi ve nozullarla boşaltma yapan, her bir boru parçası ve nozulun kesit ölçüsünün ilgili standarda göre hesaplandığı sistem.

Ön mühendislik tasarımlı sistemler: İzin verilen en yüksek tasarıma kadar, dengelenmiş bir nozul dösenmesi ile boru tesisatına bağlı, belirli kapasitede yangın söndürme maddesi kaynağına sahip sistem.

Toplam hacimsel koruma sistemi: Kapalı bir alan içerisinde, uygun tasarım konsantrasyonunu elde etmek üzere, söndürme maddesini boşaltmak için düzenlenmiş sistem.

Dolum yoğunluğu: Söndürücü gazın bulunduğu kabın birim hacmi başına, söndürücü gazın (kg/m³) cinsinden kütlesidir. Boşalma süresi: 20ºC sıcaklıkta, 1.3’lük güvenlik faktörü içeren tasarım konsantrasyonunun %95’ine erişmek için gerekli süre. Halokarbon türevi gazların boşaltılması, ayrışma ürünlerinin oluşumunu sınırlamak ve yangını bastırmak için mümkün olduğu kadar çabuk tamamlanmalı ve hiçbir durumda 10 saniyeyi geçmemelidir; inert gazlar için bu süre 60 saniyedir.

Ters etki gözlenen en düşük seviye (LOAEL): Zehirlilik veya fizyolojik olarak ters etki gösteren en düşük konsantrasyon.

Ters etki gözlenmeyen seviye(NOAEL): Zehirlilik veya fizyolojik olarak hiç bir ters etki göstermeyen en yüksek konsantrasyon.

Devamı İçin Tıklayın