SERKAN CEYLAN

Norm Teknik A.S. Satıs ve Mühendislik Departmanı Ekip Lideri

Bu yazının amacı EN 15004 (ISO14520: 2006 sürümünün revize edilmiÅŸ halidir) seri standardında yer alan, "Sabit Yangınla Mücadele Sistemleri-Gaz Püskürten Sistemler-Tasarım Montaj ve Bakım” baz alınarak, temiz gazlı söndürme sistemlerinin toplam hacimsel koruma yöntemine göre iÅŸlevi, kullanım alanları, gerekli çerçevede tasarımı ve kurulumu ile insan saÄŸlığı üzerine etkileri hakkında bilgiler vermektir. CO2 sistemi, diÄŸer ISO standartları tarafından ayrıca ele alındığı için bu kapsamda yer almamaktadır. EN 15004 standardında, çok sayıda söndürücü gaz tanımlı olmasına raÄŸmen; bu yazıda iki adedi kimyasal, iki adedi ise inert gaz özelliÄŸinde olmak üzere toplam dört adet söndürücü gaz tipi ele alınarak incelenmiÅŸtir. Kimyasal özellikte olan gazlardan birincisi, kullanımı en yaygın olan HFC227ea (Heptaflorpropan-CF3CHFCF3) gazıdır. Bu gazı genel kullanımdakiadıyla “FM200” olarak da tanımaktayız.

DiÄŸer kimyasal özellikteki gaz ise HFC125 (Pentafloretan-CHF2CF3) gazıdır. Her iki gaz da laboratuar ortamında üretilmekte olup doÄŸada, doÄŸal halde bulunmamaktadır. HFC125 gazı, Montreal Protokolü’nde imzalanan ve belli bazı halon türevi gazların üretimini kısıtlayan anlaÅŸmanın sonucu olarak halon türevi gaz sistemlerinin deÄŸiÅŸiminde kullanılan alternatif gazlara örnek olarak seçilmiÅŸtir. HFC125 gazı; yapılacak hidrolik hesaplamalara dayalı olarak, halon 1301 sistemine ait borulama tesisatında deÄŸiÅŸiklik yapılmaksızın, sistem deÄŸiÅŸikliÄŸine olanak saÄŸlayan en uyumlu alternatif gazdır. Temiz gazlar içinde yer alan inert gazlara örnek olarak, yaygın kullanımı nedeniyle IG-01(Argon) ve IG-541 (Inergen) alınmıştır. Gazlı söndürme sistemleri, yeni teknolojik geliÅŸmeler paralelinde sürekli geliÅŸtirilen ve alternatif düzenlemelere olanak saÄŸlayan sistemlerdir. Bu yazıda ele alınan gazların dışındaki teknik özellikleri ve güvenlik seviyeleri yetkili kuruluÅŸlarca onaylanmış söndürücü maddeler ve bu maddeleri kullanan sistemler bulunmasına raÄŸmen bu bölümde yer verilmemiÅŸtir. Literatürde yer alan bazı terimlerin anlamlarına bakmak gerekirse;

Temiz gaz: Elektriksel iletkenliÄŸi olmayan, buharlaÅŸtıktan sonra atık bırakmayan, uçucu sıvı veya gaz halindeki söndürücü maddedir.

Halokarbon gazı: Ä°çeriÄŸinde flor, klor, brom veya iyot elementlerinden bir veya daha fazlasının oluÅŸturduÄŸu organik bileÅŸikler bulunan söndürücü maddedir.

Inert gaz: Ä°çeriÄŸinde helyum, neon, argon, nitrojen veya karbon dioksit gibi gazlar bulunan söndürücü maddedir.

Konsantrasyon: Gazın içinde bulunduÄŸu hacimdeki yüzde olarak oranı.

Söndürme konsantrasyonu: Herhangi bir güvenlik faktörü ihtiva etmeyen, tanımlanan deney ÅŸartları altında, özel yakıt yangınını söndürmek için gerekli söndürme maddesinin en düÅŸük konsantrasyonu. 

Tasarım konsantrasyonu: Sistem tasarım amaçları için gerekli bir emniyet faktörü içeren, söndürme maddesinin konsantrasyonu. EN 15004’e göre, tasarım konsantrasyonu, her bir söndürücü gaz için yangın sınıfına göre belirlenmiÅŸ deneylerle ispatlanmış söndürme konsantrasyonuna 1.3’lük güvenlik faktörü ilave edilerek belirlenmelidir.

En yüksek konsantrasyon:  KorunmuÅŸ alanda, en yüksek çevre sıcaklığında gerçek söndürme maddesi miktarında meydana gelen söndürme maddesinin konsantrasyonu.

Mühendislik tasarımlı sistem: Söndürme maddesi merkezi bir depodan beslenen ve boru sistemi ve nozullarla boÅŸaltma yapan, her bir boru parçası ve nozulun kesit ölçüsünün ilgili standarda göre hesaplandığı sistem.

Ön mühendislik tasarımlı sistemler: Ä°zin verilen en yüksek tasarıma kadar, dengelenmiÅŸ bir nozul dösenmesi ile boru tesisatına baÄŸlı, belirli kapasitede yangın söndürme maddesi kaynağına sahip sistem.

Toplam hacimsel koruma sistemi: Kapalı bir alan içerisinde, uygun tasarım konsantrasyonunu elde etmek üzere, söndürme maddesini boÅŸaltmak için düzenlenmiÅŸ sistem.

Dolum yoÄŸunluÄŸu: Söndürücü gazın bulunduÄŸu kabın birim hacmi başına, söndürücü gazın (kg/m³) cinsinden kütlesidir. BoÅŸalma süresi: 20ºC sıcaklıkta, 1.3’lük güvenlik faktörü içeren tasarım konsantrasyonunun %95’ine eriÅŸmek için gerekli süre. Halokarbon türevi gazların boÅŸaltılması, ayrışma ürünlerinin oluÅŸumunu sınırlamak ve yangını bastırmak için mümkün olduÄŸu kadar çabuk tamamlanmalı ve hiçbir durumda 10 saniyeyi geçmemelidir; inert gazlar için bu süre 60 saniyedir.

Ters etki gözlenen en düÅŸük seviye (LOAEL): Zehirlilik veya fizyolojik olarak ters etki gösteren en düÅŸük konsantrasyon.

Ters etki gözlenmeyen seviye(NOAEL): Zehirlilik veya fizyolojik olarak hiç bir ters etki göstermeyen en yüksek konsantrasyon.

Devamı Ä°çin Tıklayın