Haldun SEBER

İtfaiye Amiri, Yangın Güvenliği Danışmanı, İş Güvenliği Uzmanı

1. Yangınlar Artık Mevsimsel Değil, İklimsel Bir Krizdir

Eskişehir’de yaşanan orman yangını, sadece bölgesel bir afet değil, iklim krizinin ülkemizdeki somut ve acı bir yansımasıdır. İklim değişikliği nedeniyle yangınların sıklığı ve şiddeti artmakta, bu da yangınla mücadelede alışılmış yöntemlerin yetersiz kalmasına yol açmaktadır. Artık yangınlar sistematik riskler arasında yer almakta ve müdahale stratejilerimiz de bu yeni gerçeklik çerçevesinde güncellenmelidir.

2. Önleme Yerine Müdahale Kültürü: Kurumsal Strateji Eksikliği

Yangınla mücadelede başarının ilk adımı, yangın çıkmadan önce alınan önlemlerdir. Ne yazık ki Türkiye’de yangın risk yönetimi hâlâ çoğunlukla “yangın çıktıktan sonra müdahale” üzerine kurgulanmıştır. Tarım ve Orman Bakanlığı, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile AFAD gibi kurumların bölgesel risk analizleri ve önleyici planlamaları güncel ve etkili değildir. Bu durum, kriz anında koordinasyon ve etkin müdahaleyi zorlaştırmaktadır.

3. Yerel Yönetimlerin Rolü ve Hazırlık Durumu

Belediyeler, yangın söndürme ve müdahale ekiplerinin yerel yönetimindeki en temel yapı taşlarıdır. Ancak birçok belediyenin itfaiye envanteri, ekipman kapasitesi ve eğitim seviyeleri yeterli değildir. Yangın sezonu öncesi düzenlenen tatbikatlar ve hazırlıklar ise kısıtlı kalmaktadır. Eskişehir yangını, yerel yönetimlerin yangına hazırlık ve müdahale yetkinliklerinde acil gelişme ihtiyacını göstermiştir.

4. Sivil Ekipler ve Gönüllüler Sıcak Alana Girmemelidir

AKUT ve benzeri sivil toplum kuruluşlarının yangınlara müdahalede önemli katkıları vardır. Ancak bu ekiplerin sıcak alana girmesi, itfaiye tarafından verilen eğitimlerde açıkça yasaklanmıştır. Yangın eğitimlerinde vurgulanan bu kural, güvenlik açısından kritik bir sınırdır. Eskişehir yangınında, sivil ekiplerin sıcak alana sokulması büyük risk yaratmış ve kayıplara yol açmıştır. Bu ihmal, sahadaki komuta zincirinin aksamasına ve müdahale kaosuna neden olmuştur.

5. Sivil Toplum Kuruluşlarının Yangın Eğitimleri ve Denetimi

Sivil toplum kuruluşlarının yangın eğitimlerini almaları ve vermeleri, yangın müdahalesinde etkinlik ve güvenlik açısından çok önemlidir. Ancak bu eğitimlerin içeriği, kalitesi ve sürekliliği konusunda devlet kurumları tarafından etkin bir denetim ve değerlendirme mekanizması bulunmamaktadır. Eğitimlerin standartlaştırılması, sertifikalandırılması ve periyodik denetimlerle kalitesinin güvence altına alınması gerekmektedir. Böylece, sivil ekipler sadece yetkin oldukları alanlarda ve uygun şartlarda sahaya çıkabilir.

6. Sivil Müdahalede Koordinasyon Sorunu ve Riskli Yaklaşımlar

Eskişehir yangınında ortaya çıkan bir diğer önemli sorun da kurumlar arası koordinasyon eksikliğidir. AFAD, Orman Genel Müdürlüğü, belediye itfaiyeleri, kolluk kuvvetleri ve sivil toplum kuruluşları arasında görev paylaşımı net olmadığı için müdahale süreçleri birbirine karışmış, saha yönetimi güçlükle sağlanabilmiştir. Özellikle riskli bölgelerde sivil ekiplerin kontrolsüz müdahalesi, yeni kazaların yaşanmasına neden olmuştur.

7. İklim Kriziyle Mücadelede Kurumsal Yangın Güvenliği Eksikliği

Orman yangınlarının artan tehdidine karşı, yangın önleme, erken uyarı ve risk azaltma sistemlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bakanlıklar arası iş birliğiyle hazırlanan güncel risk haritaları, eğitim programları ve afet senaryoları, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşları ile paylaşılmalı, tüm paydaşlar bu sistematik çerçevede hareket etmelidir.

8. Türkiye’de Yangın Güvenliği Alanında Meslekleşme İhtiyacı

Yangın güvenliği uzmanlığı ve itfaiyecilik gibi meslek alanlarının mevzuatlarda net olarak tanımlanması ve yaygınlaştırılması gerekmektedir. Sahada profesyonel deneyime sahip uzmanların, karar süreçlerine aktif olarak katılması, müdahale ve önleme kapasitesini artıracaktır. Bu yapı hem çalışanların hem de gönüllülerin güvenliğini teminat altına alacaktır.

Ayrıca, yangın gönüllülük sistemi mutlaka resmi yönetmeliklerle düzenlenmeli ve yasal zemine oturtulmalıdır. Bu düzenleme, gönüllü ekiplerin yetkinlikleri, görev sınırları ve sahaya giriş koşullarını açıkça belirlemelidir. Özellikle, profesyonel itfaiye ve yangın güvenliği ekipleri sahada hazır bulunmadan, gönüllülerin yangının sıcak alanı olarak adlandırılan en riskli bölgesine kesinlikle alınmaması gerekmektedir.

9. Kayıpların Ardından Değil, Öncesinden Öğrenmeliyiz

Ülke olarak acı kayıplarımızdan ders çıkarma kültürünü geliştirmeliyiz. Sadece Eskişehir değil, geçmişte yaşanan yangınlarda da benzer eksiklikler tekrar etmiştir. Bu nedenle, yangın güvenliği ve müdahale sistemimizi baştan aşağı gözden geçirip, sahadan gelen deneyimlerle iyileştirmeler yapmak zorundayız. İnsan hayatı ve doğal kaynaklar, sadece kriz anlarında değil, sürekli ve disiplinli bir yönetim anlayışıyla korunmalıdır.
Eskişehir orman yangını, sadece bir afet değil, aynı zamanda yangınla mücadeledeki kurumsal ve yapısal zaaflarımızı ortaya çıkaran bir uyarıdır. Kurumlar arası koordinasyon, sivil toplum kuruluşlarının rolü, eğitim ve denetim mekanizmaları yeniden yapılandırılmalı; iklim krizinin getirdiği yeni risklere karşı kapsamlı bir yangın güvenliği stratejisi geliştirilmelidir.

Eskişehir Yangını Sonrası Sivil Gönüllü Ekiplerin Bilmesi Gerekenler

Sıcak Alanlara Girmemek Zorunluluğu
Sivil gönüllüler, yangının sıcak alanı olarak tanımlanan en riskli bölgeye, profesyonel itfaiye ve yangın müdahale ekipleri izin vermeden kesinlikle girmemelidir. Bu alanlarda özel eğitim, donanım ve deneyim gereklidir.

Yetki ve Görev Sınırlarının Netliği
Her gönüllü, sahadaki görev tanımını ve yetki sınırlarını bilmelidir. Gönüllü ekipler destek, lojistik, tahliye, ikmal ve bilgilendirme gibi riskin düşük olduğu alanlarda görev almalı; riskli operasyonlara katılmamalıdır.

Profesyonel Eğitimlerin Takibi ve Güncellenmesi
Yangın güvenliği, ilk yardım, temel arama kurtarma ve afet yönetimi gibi konularda düzenli eğitimlere katılmak ve bilgileri güncel tutmak şarttır. Eğitim kalitesi ve içerikleri ilgili kurumlarca denetlenmeli ve sertifikalandırılmalıdır.

Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Kullanımı
Gönüllüler, müdahale esnasında uygun kişisel koruyucu donanımlarını kullanmak zorundadır. Maskeler, gözlükler, dayanıklı kıyafetler, eldivenler ve uygun ayakkabılar yangın sahasında hayati öneme sahiptir.

Koordinasyon ve Komuta Zincirine Uyum
Gönüllüler, saha komuta merkezinden aldıkları talimatlara kesinlikle uymalı, bağımsız hareket etmekten kaçınmalıdır. Koordinasyon kopuklukları hem müdahaleyi zorlaştırmakta hem de kişisel güvenliği tehdit etmektedir.

Risk Değerlendirmesi ve Durumsal Farkındalık
Yangın alanındaki koşullar hızla değişebilir. Gönüllülerin, çevrelerindeki riskleri sürekli gözlemleyerek, acil durumlarda hızlıca güvenli bölgeye çekilmeye hazır olmaları gerekmektedir.

İletişim Araçlarının Etkin Kullanımı
Saha içi iletişim, koordinasyonun bel kemiğidir. Gönüllüler, telsiz veya diğer iletişim araçlarını etkin ve doğru şekilde kullanmalı, yanlış bilgi veya söylentilerin yayılmasından kaçınmalıdır.

Psikolojik Hazırlık ve Dayanıklılık
Yangın ortamları psikolojik olarak zorludur. Gönüllülerin, zor koşullar altında sakin kalabilmesi, panik yapmaması ve ekip ruhu ile hareket etmesi önemlidir.

Sivil Sorumluluğun Bilincinde Olmak
Gönüllülük büyük bir sorumluluktur. Yangın müdahalesi gibi yüksek riskli görevlerde sadece eğitimli, donanımlı ve hazır olanların yer alması gerektiği unutulmamalıdır.

Denetim ve Geri Bildirim Mekanizmalarına Katılım
Eğitimlerin, saha faaliyetlerinin ve müdahalelerin sürekli iyileştirilmesi için denetim ve değerlendirme süreçlerine gönüllü olarak katılmak, eksikliklerin tespitine yardımcı olmak ekip ve ekip organizasyonuna fayda sağlar.