BUZDOLABI YANGINLARI
Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç

1.GiriÅŸ
Londra’da meydana gelen ve 79 kiÅŸinin hayatını kaybetmesine sebep olan yangının buzdolabından baÅŸlandığının açıklanması, buzdolaplarının yangın güvenliÄŸini gündeme getirdi. Mutfaklarımızın vazgeçilmez cihazlarından olan buzdolaplarında yangın baÅŸladığında, ısı yalıtımı için kullanılan ve son derece yanıcı olan poliüretan köpük tutuÅŸtuÄŸunda sadece buzdolabı deÄŸil aynı zamanda evin tamamını hatta bazen bütün binayı yangın sarmakta, ölüm ve yaralanmalara rastlanılmaktadır. Konutlarda çıkan yangınların yaklaşık % 80’i mutfaklarda meydana gelmekte [1,2], ısıtma ve piÅŸirme haricinde, buzdolapları, dondurucular ve buz yapıcılardan çıkan yangınlar mutfak yangınlarının yaklaşık %30’unu oluÅŸturmaktadır [3]. Buzdolapları sürekli olarak çalıştırılan, geceleri ve evde bulunulmadığı zamanlarda kapatılmayan evdeki birkaç cihazdan biridir. Bu nedenle buzdolaplarında kullanılan malzemeler yanıcı olmalı, aynı zamanda bir yangın oluÅŸtuÄŸunda yayılmayacak özellikte tasarlanmalı ve üretilmelidir. Buzdolaplarıyeterli güvenliÄŸe sahip deÄŸilse veya tekniÄŸine uygun kullanılmıyorsa çok sayıda buzdolabı kaynaklı yangın olmaktadır. Konutlardaki, buzdolabı, bulaşık makinası, kurutma makinası ve çamaşır makinası yangınları incelendiÄŸinde, bu dört farklı tip cihazda oluÅŸan yangınlar karşılaÅŸtırıldığında, tutuÅŸma sonrasında yangının yayılmasında en büyük tehlikenin buzdolabı yangınları olduÄŸu görülmüÅŸtür[4]. Sayı olarak çamaşır makinesi yangını daha fazla olmasına raÄŸmen, bu yangınların çoÄŸunluÄŸu tutuÅŸan ilk cihaz ile sınırlı kalmış yangın büyümemiÅŸtir. KarşılaÅŸtırma ile çok daha fazla sayıda buzdolabı/derin dondurucu yangınının çıktığı cihazın ötesine geçtiÄŸi daireyi ve bazen binayı saracak ÅŸekilde yayıldığı görülmüÅŸtür.

Ülkemizde, büyük çapta yangına sebep olan buzdolabından kaynaklanan ve haber niteliÄŸi taşıyan yangın sayısı yılda yaklaşık 20 civarında olmaktır. Sadece 2017 yılının ilk 5 ayında, basında haber olan, buzdolabından kaynaklanan 8 ayrı yangın meydana gelmiÅŸtir. Kastamonu'da 1 Åžubat 2017’de mutfakta buzdolabından çıkan yangın evi kullanılmaz hale getirmiÅŸtir. 15 Mart 2017’de TekirdaÄŸ Malkara ilçesinde mutfakta patlayan buzdolabı evde yangın çıkmasına yol açmış, 24 Mart 2017’de Adana'da 9 katlı apartmanın 8. katında buzdolabından çıkan yangında iki kadın dumandan zehirlenmiÅŸtir. 31 Mart 2017’de Düzce’de karakoldaki buzdolabı yanmış, 19 Nisan 2017’de Ordu'nun Ünye ilçesinde buzdolabından yangın baÅŸlamıştır. 19 Nisan 2017’de Ä°nebolu’da buzdolabının alev alması sonucu dört kiÅŸi dumandan etkilenmiÅŸtir. Körfez'de 2 Haziran 2017 günü bir evde buzdolabı bir anda patlamış ve evi savaÅŸ alanına çevirmiÅŸtir. Londra Greenfell Tower’da 14.06.2017 günü oluÅŸan yangında binanın tamamen yandığı ve 79 kiÅŸinin hayatını kaybettiÄŸi belirtildi. Londra Emniyet MüdürlüÄŸü, yangının bir buzdolabının alev alması ile baÅŸladığını, alev alan buzdolabının Hotpoint marka FF175BP modeli olduÄŸunu açıkladı ve üretici firmanın yeni testler yaptığını kaydetti[5]. Polisin açıklamasından sonra hükümet yaptığı açıklamada, yangın çıkmasına neden olan Hotpoint buzdolabının uzmanlar tarafından incelenmesi için talimat verildiÄŸini, 2006-2009 yılları arasında imal edilen bu ürünle ilgili testler yapılacağını, kullanımında tehlike görüldüÄŸü tespit edilirse, yeni bir ürünle deÄŸiÅŸtirileceÄŸini ÅŸirkete açıkça ifade edildiÄŸini belirtmiÅŸtir[5].

2. Buzdolabı Yangınlarının Sebepleri Konutlarda kiÅŸi başına tüketilen enerji miktarı artarken elektrikten kaynaklanan yangın sayısı da artmaktadır. Yanmanın olabilmesi için gerekli enerji kaynağı, buzdolaplarında elektrik enerjisidir. Buzdolapların da aydınlatma amacıyla lambalarda, akışkanı sıkıştırmak için kullanılan kompresörde ve kontrol elemanlarında elektrik enerjisi kullanılır. Kablolardan aşırı akım geçmesi, kompresörün aşırı ısınması, aydınlatma ve kontrol elemanları gibi yerleÅŸik cihazların bozulması veya aşırı ısınması ile bir yangın baÅŸlayabilmektedir. Buzdolabı içinde belirli bir voltajda bir ampul bulunur ve kablo baÄŸlantılarında ısınma nedeniyle yangın çıkabilir. Evdeki düzensiz güç kaynağı (gerilim dalgalanması) buzdolabındaki yangın nedenlerinden biridir. Voltaj belirtilen deÄŸerden yüksek çıkarsa, kıvılcım oluÅŸabilir ve sonuç olarak buzdolabında yangın baÅŸlayabilir. Ayrıca, yalıtım için genellikle son derece yanıcı olan köpük kullanılır. Köpük bir kez tutuÅŸmaya baÅŸlarsa, kontrol edilmesi çok zor olur.

Çok sayıda yangın incelemelerine dayanan bir analize göre buzdolaplarında tutuÅŸmaya daha çok ilk hareket röleleri, PTC starter (ilk çalıştırma) anahtarları, mekanik defroz anahtarı arızaları ve kapasitör arızaları neden olmaktadır[4].

a) Ä°lk Hareket Röleleri Buzdolabı ve derin dondurucuların önceki modellerinde kompresöre baÄŸlı bir çalıştırma rölesi (starter relays) kullanılırdı. Kompresörün ilk hareketi sırasında normalin 4-5 katı akım çekmesinden dolayı yardımcı sargının da devreye girmesi gerekir. Bu röle, akımın kompresörün çalışma sargılarına geçmesini saÄŸlar. Akımı kısa bir süre için yardımcı sargıya aktaran ve sonra da akım düÅŸmesinden dolayı tekrar ana sargının çalışmaya devam etmesini saÄŸlayan elemandır. Kompresör çalışmaya baÅŸladığında, röle açılır, akımı keser ve bunun üzerine kompresör bağımsız olarak çalışmaya devam eder. Ä°lk hareket rölesinin arızalanması genel olarak bobin (sargı) grubunda aşırı ısınmaya yol açar ve oluÅŸan ısı yanındaki kabloların tutuÅŸmasına sebep olur. PTC (positive thermal coefficient - pozitif ısıl katsayısı) olan starterlerin (ilk çalıştırma anahtarları) kullanılmaya baÅŸlamasıyla ilk hareket rölelerinden oluÅŸan yangın sayısı ve buna baÄŸlı olarak meydana gelen hasar miktarı azalma eÄŸilimi göstermiÅŸtir.

b) PTC Starter (Ä°lk Çalıştırma) Anahtarları
Ä°lk çalıştırma anahtarı normal olarak içinde elektrik baÄŸlantıları olan plastik bir gövdeye yerleÅŸtirilmiÅŸ PTC ‘kapsülü’ içerir. Kapsül belli bir sıcaklığa (120°C civarında) eriÅŸene kadar iletken olarak çalışır ve bu sıcaklığın üzerinde yüksek direnç haline gelir. Bu nedenle kapsül bir sıcaklık anahtarı gibi çalışır. Ä°lk anda akımı geçirir fakat sonra devredeki direncin artmasına yani akımın azalmasına neden olur. Böylelikle yardımcı sargı devreden çıkar ve ana sargı çalışmaya devam eder. Zaman içinde kapsülde bozulmalar meydana gelebilir ve bu kapsülün kırılmasına veya ayrılmasına ulaÅŸana kadar gider. Bundan sonra kapsül içinde kontakları eritmeye yeterli olabilecek sıcaklığa neden olan ark meydana gelebilir.

c) Mekanik Defroz Anahtarı Arızaları
Defroz anahtarı cihazın arka tarafına, monte edilir. Defroz zamanlayıcıyı (timer) yuvasında elle ayarlamak için alt tarafına yakın bir yerde bir ayar deliÄŸi vardır. Anahtar muhafazasının içine su girmesi anahtar kontakları arasında ciddi ark meydana gelmesine neden olabilir. Kapak yangına dirençli plastikten yapılmıştır ancak anahtarın içindeki küçük parçaların yapısında plastik içeriÄŸi vardır ve kolay yanıcı özelliktedir. Kapak ÅŸekil deÄŸiÅŸtirip erimeye baÅŸladığında, iç elemanlar atmosfere açık hale gelir ve anahtarın parçaları yanmaya baÅŸlar. Yangın buzdolabının ısı yalıtımına geçer ve geniÅŸleyerek buzdolabının yanmasına sebep olur.

Devamı için: http://www.yanginguvenlik.com.tr/edergi/5/193/10/#zoom=z