BUZDOLABI YANGINLARI
Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç

1.Giriş
Londra’da meydana gelen ve 79 kişinin hayatını kaybetmesine sebep olan yangının buzdolabından başlandığının açıklanması, buzdolaplarının yangın güvenliğini gündeme getirdi. Mutfaklarımızın vazgeçilmez cihazlarından olan buzdolaplarında yangın başladığında, ısı yalıtımı için kullanılan ve son derece yanıcı olan poliüretan köpük tutuştuğunda sadece buzdolabı değil aynı zamanda evin tamamını hatta bazen bütün binayı yangın sarmakta, ölüm ve yaralanmalara rastlanılmaktadır. Konutlarda çıkan yangınların yaklaşık % 80’i mutfaklarda meydana gelmekte [1,2], ısıtma ve pişirme haricinde, buzdolapları, dondurucular ve buz yapıcılardan çıkan yangınlar mutfak yangınlarının yaklaşık %30’unu oluşturmaktadır [3]. Buzdolapları sürekli olarak çalıştırılan, geceleri ve evde bulunulmadığı zamanlarda kapatılmayan evdeki birkaç cihazdan biridir. Bu nedenle buzdolaplarında kullanılan malzemeler yanıcı olmalı, aynı zamanda bir yangın oluştuğunda yayılmayacak özellikte tasarlanmalı ve üretilmelidir. Buzdolaplarıyeterli güvenliğe sahip değilse veya tekniğine uygun kullanılmıyorsa çok sayıda buzdolabı kaynaklı yangın olmaktadır. Konutlardaki, buzdolabı, bulaşık makinası, kurutma makinası ve çamaşır makinası yangınları incelendiğinde, bu dört farklı tip cihazda oluşan yangınlar karşılaştırıldığında, tutuşma sonrasında yangının yayılmasında en büyük tehlikenin buzdolabı yangınları olduğu görülmüştür[4]. Sayı olarak çamaşır makinesi yangını daha fazla olmasına rağmen, bu yangınların çoğunluğu tutuşan ilk cihaz ile sınırlı kalmış yangın büyümemiştir. Karşılaştırma ile çok daha fazla sayıda buzdolabı/derin dondurucu yangınının çıktığı cihazın ötesine geçtiği daireyi ve bazen binayı saracak şekilde yayıldığı görülmüştür.

Ülkemizde, büyük çapta yangına sebep olan buzdolabından kaynaklanan ve haber niteliği taşıyan yangın sayısı yılda yaklaşık 20 civarında olmaktır. Sadece 2017 yılının ilk 5 ayında, basında haber olan, buzdolabından kaynaklanan 8 ayrı yangın meydana gelmiştir. Kastamonu'da 1 Şubat 2017’de mutfakta buzdolabından çıkan yangın evi kullanılmaz hale getirmiştir. 15 Mart 2017’de Tekirdağ Malkara ilçesinde mutfakta patlayan buzdolabı evde yangın çıkmasına yol açmış, 24 Mart 2017’de Adana'da 9 katlı apartmanın 8. katında buzdolabından çıkan yangında iki kadın dumandan zehirlenmiştir. 31 Mart 2017’de Düzce’de karakoldaki buzdolabı yanmış, 19 Nisan 2017’de Ordu'nun Ünye ilçesinde buzdolabından yangın başlamıştır. 19 Nisan 2017’de İnebolu’da buzdolabının alev alması sonucu dört kişi dumandan etkilenmiştir. Körfez'de 2 Haziran 2017 günü bir evde buzdolabı bir anda patlamış ve evi savaş alanına çevirmiştir. Londra Greenfell Tower’da 14.06.2017 günü oluşan yangında binanın tamamen yandığı ve 79 kişinin hayatını kaybettiği belirtildi. Londra Emniyet Müdürlüğü, yangının bir buzdolabının alev alması ile başladığını, alev alan buzdolabının Hotpoint marka FF175BP modeli olduğunu açıkladı ve üretici firmanın yeni testler yaptığını kaydetti[5]. Polisin açıklamasından sonra hükümet yaptığı açıklamada, yangın çıkmasına neden olan Hotpoint buzdolabının uzmanlar tarafından incelenmesi için talimat verildiğini, 2006-2009 yılları arasında imal edilen bu ürünle ilgili testler yapılacağını, kullanımında tehlike görüldüğü tespit edilirse, yeni bir ürünle değiştirileceğini şirkete açıkça ifade edildiğini belirtmiştir[5].

2. Buzdolabı Yangınlarının Sebepleri Konutlarda kişi başına tüketilen enerji miktarı artarken elektrikten kaynaklanan yangın sayısı da artmaktadır. Yanmanın olabilmesi için gerekli enerji kaynağı, buzdolaplarında elektrik enerjisidir. Buzdolapların da aydınlatma amacıyla lambalarda, akışkanı sıkıştırmak için kullanılan kompresörde ve kontrol elemanlarında elektrik enerjisi kullanılır. Kablolardan aşırı akım geçmesi, kompresörün aşırı ısınması, aydınlatma ve kontrol elemanları gibi yerleşik cihazların bozulması veya aşırı ısınması ile bir yangın başlayabilmektedir. Buzdolabı içinde belirli bir voltajda bir ampul bulunur ve kablo bağlantılarında ısınma nedeniyle yangın çıkabilir. Evdeki düzensiz güç kaynağı (gerilim dalgalanması) buzdolabındaki yangın nedenlerinden biridir. Voltaj belirtilen değerden yüksek çıkarsa, kıvılcım oluşabilir ve sonuç olarak buzdolabında yangın başlayabilir. Ayrıca, yalıtım için genellikle son derece yanıcı olan köpük kullanılır. Köpük bir kez tutuşmaya başlarsa, kontrol edilmesi çok zor olur.

Çok sayıda yangın incelemelerine dayanan bir analize göre buzdolaplarında tutuşmaya daha çok ilk hareket röleleri, PTC starter (ilk çalıştırma) anahtarları, mekanik defroz anahtarı arızaları ve kapasitör arızaları neden olmaktadır[4].

a) İlk Hareket Röleleri Buzdolabı ve derin dondurucuların önceki modellerinde kompresöre bağlı bir çalıştırma rölesi (starter relays) kullanılırdı. Kompresörün ilk hareketi sırasında normalin 4-5 katı akım çekmesinden dolayı yardımcı sargının da devreye girmesi gerekir. Bu röle, akımın kompresörün çalışma sargılarına geçmesini sağlar. Akımı kısa bir süre için yardımcı sargıya aktaran ve sonra da akım düşmesinden dolayı tekrar ana sargının çalışmaya devam etmesini sağlayan elemandır. Kompresör çalışmaya başladığında, röle açılır, akımı keser ve bunun üzerine kompresör bağımsız olarak çalışmaya devam eder. İlk hareket rölesinin arızalanması genel olarak bobin (sargı) grubunda aşırı ısınmaya yol açar ve oluşan ısı yanındaki kabloların tutuşmasına sebep olur. PTC (positive thermal coefficient - pozitif ısıl katsayısı) olan starterlerin (ilk çalıştırma anahtarları) kullanılmaya başlamasıyla ilk hareket rölelerinden oluşan yangın sayısı ve buna bağlı olarak meydana gelen hasar miktarı azalma eğilimi göstermiştir.

b) PTC Starter (İlk Çalıştırma) Anahtarları
İlk çalıştırma anahtarı normal olarak içinde elektrik bağlantıları olan plastik bir gövdeye yerleştirilmiş PTC ‘kapsülü’ içerir. Kapsül belli bir sıcaklığa (120°C civarında) erişene kadar iletken olarak çalışır ve bu sıcaklığın üzerinde yüksek direnç haline gelir. Bu nedenle kapsül bir sıcaklık anahtarı gibi çalışır. İlk anda akımı geçirir fakat sonra devredeki direncin artmasına yani akımın azalmasına neden olur. Böylelikle yardımcı sargı devreden çıkar ve ana sargı çalışmaya devam eder. Zaman içinde kapsülde bozulmalar meydana gelebilir ve bu kapsülün kırılmasına veya ayrılmasına ulaşana kadar gider. Bundan sonra kapsül içinde kontakları eritmeye yeterli olabilecek sıcaklığa neden olan ark meydana gelebilir.

c) Mekanik Defroz Anahtarı Arızaları
Defroz anahtarı cihazın arka tarafına, monte edilir. Defroz zamanlayıcıyı (timer) yuvasında elle ayarlamak için alt tarafına yakın bir yerde bir ayar deliği vardır. Anahtar muhafazasının içine su girmesi anahtar kontakları arasında ciddi ark meydana gelmesine neden olabilir. Kapak yangına dirençli plastikten yapılmıştır ancak anahtarın içindeki küçük parçaların yapısında plastik içeriği vardır ve kolay yanıcı özelliktedir. Kapak şekil değiştirip erimeye başladığında, iç elemanlar atmosfere açık hale gelir ve anahtarın parçaları yanmaya başlar. Yangın buzdolabının ısı yalıtımına geçer ve genişleyerek buzdolabının yanmasına sebep olur.

Devamı için: http://www.yanginguvenlik.com.tr/edergi/5/193/10/#zoom=z