Kötü amaçlarla bir binayı, herhangi bir malı veya araziyi ateÅŸe vermeye “kundaklama” ve “kundakçılık” denilmektedir. Kundaklama için kullanılan, çam tahtası içine yerleÅŸtirilmiÅŸ kav ve kükürtlü maddelerden oluÅŸan, paçavraya “kundak” adı verilir. Kundak; Rumca bez sözcüÄŸünden gelmiÅŸtir. Kundakçılık kavramı da Türkçeye “yaÄŸlı bez ile tutuÅŸturmak” anlamındaki “kundak sokmak” deyimi yoluyla girmiÅŸtir.

Sabotajlara Karşı Koruma YönetmeliÄŸi’ne göre; bir ülkenin, barışta ve savaÅŸta milli savunma tedbirlerini, ekonomik faaliyetlerini, devletin icraatını, milletin birlik ve moralini bozmaya yönelik giriÅŸim, hareket ve faaliyetlerine sabotaj denilmektedir. Sabotaj kelimesi Türkçeye Fransızca sabotage sözcüÄŸünden geçmiÅŸtir. Kelime anlamı yıkmak, parçalamak, kullanılmaz hale getirmektir. Sabotajın ve kundaklamanın amacı; ekonomiye zarar vermek, dikkat çekerek kamuoyu yaratmak, terörizme destek vermek, korku yaratmak, halkın moralini bozmak, halkı ayrıştırmak, misilleme yapmak veya öç almaktır. Endüstriyel tesisler, depolar, ulaşım tesisleri, fabrikalar, sosyal tesisler, iÅŸ merkezleri, alış veriÅŸ merkezleri, ÅŸirket merkezleri, insanların toplu bulundukları yerler, kıymetli evrak ve malzemelerin bulunduÄŸu yerler sabotaja ve kundaklamaya karşı duyarlı hedeflerdir.

KUNDAKLAMA

Hızlı yanması için, eskiden çam tahtası katrana daldırılır veya yaÄŸlanırdı. Yangın çıkarmak isteyen kiÅŸi; bu kundağın içindeki kavı yakar; sonra onu gizlice evin kapısının veya penceresinin önüne yerleÅŸtirir, bazen de bir taÅŸa baÄŸlayıp evin içine atardı. Kundak içinde parlayan kükürt yaÄŸlı çam tahtasını yakar; yükselen alevler boyalı evleri kolayca tutuÅŸtururdu. Günümüzde kundaklama daha farklı ÅŸekilde genellikle patlatma ile veya sodyum, potasyum bileÅŸiklerinin suyla temas ettirilmesi suretiyle yapılmaktadır. Kundakçılık kasıtlı ve kötü amaçlı olması yönüyle kazara meydana gelen yangınlardan ayrılır ve yasalara göre suçtur. Eskiden Ä°stanbul yangınlarının çıkış nedenleri arasında ilk sırayı kundaklamalar almıştır. Hükümete karşı beslenen hoÅŸnutsuzluÄŸun belirtilmesi, hükümetin aldığı kararların protesto edilmesi, azınlıkların devleti yıpratmak istemesi, efendilerine kin baÄŸlayan besleme ve uÅŸakların intikam hırsları, sadrazamın görevden aldırmak istenmesi, hırsız ve yaÄŸmacıların kasıtları gibi nedenlerle yangınlar kundaklanırdı.

Görevleri arasında yangın söndürme iÅŸi de bulunan yeniçerilerin göz koydukları zengin evlerini, söndürme bahanesiyle soyup yaÄŸmalamak için kundak koydukları da görülmüÅŸ. Yangınların ardından mutlaka bir soruÅŸturma açılırdı. Kundak bir taÅŸa baÄŸlayıp evin içine atıldığından, yangının ilk çıktığı yerde taÅŸa rastlanırsa yangının kasıtlı olarak çıkartıldığı anlaşılırdı. Bir kiÅŸi kundakla yakalandığında derhal orada infaz edilirmiÅŸ. Cesetleri sokaklara serilip kafaları bacaklarının arasında, ağızlarına kundak veya bir tutam kibrit tutuÅŸturulurmuÅŸ. Sultan I. Abdülhamit (1774-1789) tahta çıktığı dönemde kundak konularak çok sayıda yangın çıkarılmıştır. Bu dönemde kundaklama ile yüz kırktan fazla yangın çıkmıştır. 1782 yılında günde üç beÅŸ yerde çıkarılan yangınları kundaklayanlar bir türlü bulunamaz.

9 Eylül 1785 günü on beÅŸ ayrı kundaklama olur. Bunun üzerine Sadrazam Ä°zzet Mehmet PaÅŸa görevden alınır. Ä°spatlanamasa da birçok yangının kundaklama ile baÅŸlatıldığı tahmin ediliyordu. Yeniçeri Ocağı’nın dağıtılmasından sonra yeniçeri eskileri, Patrona Halil isyanı ve Kabakçı Mustafa isyanlarında isyancılar, kazanılan savaÅŸlardan sonra öç almak isteyen düÅŸman taraftarları, Tanzimat ilanı gibi batılılaÅŸma hareketlerini uÄŸursuzluk olarak göstermek isteyen yobazlar ve hükümeti yıpratmak isteyen muhalifler kundaklama ile çok sayıda evin kül olmasına sebep olmuÅŸlardır.

Ä°kinci MeÅŸrutiyetin ilanından (23 Temmuz 1908) bir ay sonra 23 AÄŸustos 1908 günü Saraçhanebaşı’nda baÅŸlayan Çırçır Yangınıyla ilgili kundakçılık yaptıkları ÅŸüphesiyle tutuklanan on kiÅŸiden beÅŸinin suçlu olduklarına dair yeterli kanıt olduÄŸu açıklanmıştır. Ä°stanbul’un iÅŸgali sırasında 2 Temmuz 1919 günü KuruçeÅŸme ve Karagümrük’te meydana gelen iki büyük yangından sonra, Fevzi PaÅŸa tuttuÄŸu günlüklerde yangınların Rum ve Ermenilerin kundakla baÅŸlattıklarını bilhassa büyük binalara ve saraylara musallat olduklarının rivayet edildiÄŸini yazmıştır. Ä°stanbul yangınlarının sebeplerinden biri de yeniçerilerin haraç almak için bilerek yangın çıkarmalarıdır. Binalar çoÄŸunlukla ahÅŸap olduÄŸundan yangın çıkan binanın yanındaki ev ve dükkânların yıkılarak yangının olduÄŸu yerde kalması ve yayılmasının önlenmesi saÄŸlanırdı. Ev sahipleri binalarının yıkılmaması için büyük haraç verirdi. Kundakçıların bir eve kundak koyup yandaki evi kurtarma bahanesiyle yaÄŸmaladıkları da çok olmuÅŸtur. Bazı yangınlardan sonra, kâgir yapıları özendirmek isteyen yöneticilerin kundakladığı dedikoduları da yayılmıştır. Fatih yangınını hükümetin kundakladığı, Edirne yangınını belediye reisi Dilaver Bey’in kasten söndürtmediÄŸi söylenmiÅŸtir. Söylentilerin ve dedikoduların çoÄŸunluÄŸu saçma sapan asılsız iddialar olmakla beraber, içlerinde ÅŸüpheleri doÄŸrulayan gerçeklerin de bulunduÄŸu da kuÅŸkusuzdur.

SABOTAJ

Sabotaj eyleminde bulunan kiÅŸiye sabotör denilmektedir. Sabotörlerin faaliyetlerini önceden kestirilmesi çok güçtür; iyi eÄŸitim görmüÅŸ bir profesyonel, özel olarak yetiÅŸtirilmiÅŸ bir ajan veya bir amatör, bölücü örgüt sempatizanı bir personel veya iÅŸinden memnun olmayan bir çalışan olabildiÄŸi gibi hiçbir amaç taşımayan dengesi bozuk bir kimse de olabilir. Birçok sabotaj yöntemi mevcuttur. En fazla zarar patlayıcı maddelerle yapılan sabotajlarda görülmektedir. Kırma, kesme, delme, aşındırma, kirletme, deÄŸiÅŸtirme, çarpma gibi mekanik yöntemler de kullanılmaktadır. Sabotajlar arasında kundakçılık yani yangın çıkarmak da önemli yer almaktadır. Psikolojik sabotajın kontrol ve müdahalesi çok güçtür. Dedikodu ve söylentilerle paniÄŸe neden olabilirler. Ä°nsan zafiyetlerinden istifade edilebilir. Havalandırma ve klima sistemine karıştırılan zehirli ya da uyuÅŸturucu maddeler katılabilir. Tesisteki maÄŸazalarda satılan giysi, oyuncak vs. gibi mallara şırıngayla kimyasal (tuz ruhu, çamaşır suyu vb.) enjekte edilmesi ya da sıkılması olabilir. Sabotörler; sabotaj yapacakları yerleri seçerken, iÅŸletmenin ekonomik ve teknik açıdan önemini ve deÄŸerini, iÅŸletmenin faaliyetini durduracak veya sekteye uÄŸratacak hassas noktalarını, hedefin sabotaja karşı duyarlılığını, hedefe yaklaÅŸabilme imkânlarını, hedef bölgesinde çalışan personelden yararlanabileceÄŸi kiÅŸileri, hedefe hangi yöntemle zarar verilebileceÄŸini araÅŸtırır.

Sabotajlara karşı alınabilecek tedbirlerin başında fiziki güvenlik tedbirleri ve elektronik güvenlik tedbirleri gelmektedir. Çalışan personelin bilinçlendirilmesi, personel ve ziyaretçilerin kontrol ve denetimi önemlidir. Ä°ÅŸletmenin sabotaj planları hazırlanmalıdır. Teknik, mekanik ve elektronik sistemlerinin güvenliÄŸi öncelikle ele alınmalıdır. Ä°ÅŸletmeye gelen malzeme, posta ve kargonun kontrolü yapılmalı, iÅŸletmede çalışan veya hizmet saÄŸlayan yabancı personel soruÅŸturmalıdır. Patlayıcı, yangın türü sabotajlar sonrasında müdahale için gerekli söndürme malzemeleri bulundurulmalıdır. Åžüpheli cisimlerin yakınına yaklaşılmamalıdır. Åžüpheli bir cisme dokunmak, kaldırmak veya açmak kesinlikle yanlıştır. Bu yalnızca bomba imha uzmanları tarafından yapılmalıdır. Åžüpheli bir cisim tespit edildiÄŸinde acil durum telefonunu aramak suretiyle güvenliÄŸe ve polise bilgi verilmelidir. Beklenilmeyen bir mektup veya paketin posta yoluyla gelmesi ve postadan ÅŸüphelenilmesi durumunda kesinlikle paket sıkılmamalı, kıvırmamalı, katlanmalı ve hareket ettirilmemelidir. Göndereni belli olmayan ÅŸüpheli mektuplar, saat tıkırtısı gibi veya farklı bir ses duyulan posta paketleri ve koku hissedilen postalar tehlikeli olabileceÄŸi unutulmamalıdır.

Topluma açık iÅŸyerlerine isimsiz ihbarlar sık yapılır. Ä°simsiz ihbar, genelde ihbar edenin, kimliÄŸini açıklamaksızın, bir patlayıcı madde saldırısının telefon aracılığıyla haber verdiÄŸi durumdur. Ä°hbarı alan kiÅŸi konuÅŸmayı mümkün olduÄŸu kadar uzatarak olabildiÄŸince fazla bilgi almaya çalışmalıdır. EÄŸer mümkünse ikinci bir kiÅŸiye daha bu konuÅŸma dinletilmeli ve derhal güvenlik görevlisi talep edilmeli ve gereken bilgiler verilmelidir. Ä°ÅŸ saatleri içinde kapalı alanlarda patlama olması durumunda, güvenlik görevlileri bir ikinci patlama ve/veya yangın ihtimaline karşı binayı derhal tahliye ettirmelidir. Ayrıca, patlama sebebiyle çıkabilecek yangınlara karşı kat yangın sorumluları ve yardımcıları da çıkış bölgelerinde insanların boÅŸaltılmasında görev almalı, kimsenin kalmadığından emin olmalıdır. Yangın varsa yangın ekibi tarafından mevcut ekipmanlarla yangına müdahale edilmelidir. Görevliler tarafından araÅŸtırma yapılmakta olduÄŸu göz önünde bulundurularak, patlama bölgesine girilmemeli, güvenlik görevlilerince oluÅŸturulan emniyet ÅŸeridi geçilmemelidir. Güvenlik güçleri olaya müdahale edip, bina tamamen arındırıldıktan ve tehlikenin kalmadığı ilan edildikten sonra binaya girilmesine izin verilmelidir.