Bir kova içerisinde oluÅŸturulan, tamamen birbirinden ayrı iki merdivenin bir çift helezon ÅŸeklinde birbirine sarıldığı ve bölme duvarlarını ortak paylaÅŸtıkları iki merdivene makas merdiven denilir. Her katta, aynı kotta her iki merdivene ulaşım saÄŸlanır. Her iki merdivenin her katta sahanlığı ve kapısı bulunur. Bunlar bazı alışveriÅŸ merkezlerindeki yürüyen merdivenler ile otoparklardaki tek yönlü çift rampaların benzeridir.

Makas merdivenlerin en büyük avantajı; küçük alanda iki ayrı merdiven yuvası yapmak yerine tek bir yuvada iki merdiveni birlikte yaparak kullanım alanından tasarruf edilmesidir. Özellikle balo salonları, toplantı salonları, alışveriÅŸ merkezleri ve sinema salonları gibi alanların bulunduÄŸu binalarda, insanların tahliyesi için çıkış geniÅŸliÄŸi ihtiyacının yüksek olması sebebi ile gerekli olan çok sayıdaki merdiveni konumlandırmak için makas merdivenler tercih edilmektedir. Makas merdivenlerinin kullanılması durumunda yer tasarrufunun yanında inÅŸaat malzemelerinden de tasarruf saÄŸlanabilmektedir.

Bununla beraber, birbiriyle birleÅŸen iki merdiven arasına yapılan yangına dayanıklı ve duman sızdırmaz elemanların tam bir bütün olması ve binanın kullanım ömrü boyunca bir bütün olarak kalmasının saÄŸlanması hemen hemen imkânsız gibidir. Bir merdivene giren yanma ürünlerinin diÄŸerine sirayetine mani olacak ÅŸekilde makas merdivenleri inÅŸa etmek zordur. Bu sebeple uluslararası yangın kodlarında makas merdivenlerin birbirlerinin alternatifi olarak kullanılamayacağı belirtilmekte ve iki ayrı çıkış olarak kullanılmamaları gerektiÄŸi ifade edilmektedir. Ä°tfaiye su alma aÄŸzı gibi merdiven içerisine konulması gereken sabit boru sistemleri merdiven yuvası içinden çıkarılması durumunda, makas merdivenlerin arasından iki merdiveni baÄŸlayan geçiÅŸler oluÅŸturur. Bu nedenle bazı tasarımcılar makas merdivenlerin tehlikeli olduÄŸunu ve bu uygulamaya izin verilmemesi gerektiÄŸine inanırlar.

Ä°ki merdiven arasına perde duvar oluÅŸturulsa bile, binanın deprem sarsıntılarında veya yangın durumunda, merdiven sahanlıklarında,  duvarlarda ve basamaklarda çatlama yapacağı, bunun da alev, duman ve gazların bir merdivenden diÄŸerine geçmesine yol açacağı konusunda endiÅŸeler bulunmakta, bu nedenle özel uygulamalar haricinde makas merdivenler sadece tek bir çıkış olarak kabul edilmektedir.

NFPA 101 Can GüvenliÄŸi Koduna göre; yeni yapılan makas merdivenler sadece tek bir çıkış olarak kabul edilmektedir (7.5.1.4.1). BaÅŸka bir deyiÅŸle NFPA standartlarında makas merdivenler mevcut binalarda özel durumlar haricinde tek bir kaçış merdiveni olarak sayılmaktadır. Mevcut binalarda, merdivenlerin birbirinden yangına 2 saat dayanıklı duvar ve yapı elemanları ile ayrılması ve merdivenler arasında korumasız hiçbir açıklık olmaması durumunda, makas merdivenlerin birbirlerine alternatif iki ayrı çıkış olarak kullanılmasına müsaade edilmektedir.

Makas merdivenlerin giriÅŸlerinin birbirlerinden uzakta olma ÅŸartı sadece makas merdivenin her bir kolunun birbirine alternatif ayrı birer çıkış olarak kabul edilmesi durumunda uygulanır. Bu merdivenlerin giriÅŸleri birbirlerinden yeterince uzak deÄŸilse makas merdivenlere giriÅŸler birbirilerine alternatif ayrı birer kaçış/çıkış olarak kullanılamaz. NFPA 101 standardında makas merdivenler yeni binalarda tek çıkış kabul edildiÄŸinden kapılar arasındaki mesafe belirtilmemiÅŸ, eski binalar için ise kapılar arası mesafeye sınırlama getirilmemiÅŸtir.  

New York Bina YönetmeliÄŸi’nde (1014.2.1), özel durumlar haricinde makas merdivenler tek çıkış kabul edilmektedir. Makas merdivenler, konut, otel ve ofis binalarında yapısal önlemler artırılarak iki çıkış olarak kabul edilebilmektedir. Yatak odalarından (motel-otel gibi) oluÅŸan veya ikiden fazla ailenin oturduÄŸu ve sakinlerinin genel olarak kalıcı (uzun süreli kiracı veya ev sahibi) olduÄŸu kullanım alanlarında, ara perde duvar yangına 2 saat dayanıklı olması ve kapılar arası mesafe en az 4.6 metre olması durumunda makas merdivenler birbirlerine alternatif iki çıkış olarak kabul edilmektedir. Büro binalarında makas merdivenlerin iki çıkış kabul edilebilmesi için merdiven yuvası yüksekliÄŸi 18.3 metreden az, kat alanı 186 m2’den küçük, en uzak kaçış mesafesi 15 metreden az, iki kapı arası 4.6 metreden fazla ve iki merdiven arası yangına 120 dakika dayanıklı olması gerekmektedir.

Yüksek binaların çok fazla olduÄŸu Singapur’da makas merdivenler birbirlerine alternatif iki çıkış kabul edilebilmektedir. Bunun için duvarlarının yangına 120 dakika dayanıklı olması, aralarında hiçbir açıklık bulunmaması, iki kapı arasındaki mesafenin 7 metreden daha fazla olması gerekmektedir. Kapılarına farklı koridorlardan ayrı ayrı ulaşılmayan makas merdivenlerin kapıları arasındaki mesafe, yaÄŸmurlama sistemi olmayan hacımlarda köÅŸegen uzunluÄŸunun ½’sinden ve yaÄŸmurlama sistemi olan hacımlarda köÅŸegen uzunluÄŸunun 1/3’ünden daha büyük olmalıdır. Bu husus NFPA 101 standartlarında ve ülkemiz yönetmeliÄŸinde normal merdivenler için belirtildiÄŸinden makas merdivenler için de geçerlidir.  

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte yangın merdivenleri ile ilgili geniÅŸ bilgi bulunmakta ama makas merdivenlerden hiç bahsedilmemektedir.  Yönetmelikte belirtilmediÄŸi için tasarımcılar farklı yorumlamakta ve farklı kabuller yapılmaktadır. Makas merdivenlerin hangi durumda kaçış merdiveni olarak kabul edilebileceÄŸi yönetmelikte belirtilmedir. GeniÅŸliÄŸi, rıht yüksekliÄŸi, basamak geniÅŸliÄŸi, baÅŸ kurtarma mesafesi vs. yönetmelik içeresinde belirtildiÄŸinden makas merdivenler ile ilgili yönetmeliÄŸin 38.maddesine aÅŸağıdaki madde ilave edilmelidir.

“Makas merdivenler aksi belirtilmedikçe tek bir çıkış kabul edilir. Yönetmelikte belirtilen kaçış merdivenleri kriterlerine uygun ve ortak duvarları yangına 120 dakika dayanıklı olan makas merdivenler, bir kattaki kiÅŸi sayısı 50‘den az, merdiven yüksekliÄŸi konutlarda 30.50 metreden ve diÄŸer binalarda 21.5 metreden küçük ve iki kapı arasındaki mesafe 4.6 metreden fazla ise iki ayrı kaçış merdiveni olarak kabul edilir”.

Böylece, bir katta bulunan insan sayısının 50 kiÅŸiden az olduÄŸu yüksek olmayan binalarda makas merdivenler özellikleri uygun olduÄŸunda iki çıkış kabul edilebilecektir. KiÅŸi sayısının fazla olduÄŸu durumlarda ise tek çıkış kabul edilen makas merdivenler yapılarak yer tasarrufu ve malzeme tasarrufu saÄŸlanabilir. Tek çıkış kabul edilen makas merdivenlerde merdivenlerin arasının kapatılması da zorunlu deÄŸildir.

Kaynaklar:

1)      NFPA 101 Life Safety Code Handbook, Chapter 7, Means of Egress (7.5.1.4.1), National Fire Protection Association, 2010.

2)      The New NYC Building Code, Chapter 10, Means of Egress (1014.2.1), New York City Department of Buildings, 2013.

3)      SCDF Fire Code 2013 Handbook, Chapter 2 (2.3.4), Singapore Civil Defense Force, 2013.

4)      Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, Kısım 3, Yangın Merdivenleri, 2015.