Yükseklerde yapılacak bir görev için uygun olan çalışma yaklaşımlarını seçmek adına dikkate alınması gereken uygulamalar inceleniyor.

Bir Süredir Yanımızda

Akrofobi ya da yükseklik korkusu oldukça yaygın, yersiz bir korkudur. Sanırım hepimizde yükseğe olan saygı nedeniyle, mantıki olarak yükseklerden kaynaklanan bir korku vardır. Geniş, yüksek binalar antik çağlardan beri bulunmaktadır. Örneğin; İştar Kapısı (Babil), Piramitler (Giza-Mısır), Panteon (Atina ve Roma), Aya Sofya (İstanbul) ve birçok ortaçağ şato ve kiliseleri, sarayları ve şehir surları tüm Avrupa’da görülmektedir.

Yükseklerde iş yapılması nedeniyle yüksekte çalışmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Bu iş bir zamanlar koruyucu ekipmanların modern koruma kaplaması olmadan yapılıyordu. Buna rağmen çeşitli standartlarda ağaç/bambu iskeleler gibi basit yükseğe erişme malzemelerin kullanıldığına dair deliller mevcuttur.

Yükseklerde çalışmanın beraberinde birçok tehlike de taşıdığı aşikârdır. Bunların en önemlileri çalışanın yapıların üstünden veya arasından düşmeleri ile alttaki insanların üzerine cihaz/el aleti/malzeme düşürmeleridir.

Bunların her ikisi de ciddi yaralanmalara hatta ölüme sebep verebilir. Her iki olayın da birçok nedeni vardır. Örneğin; ayağın kayması veya tökezlenme, binanın, yükseğe erişim aracının veya kırılgan çatı kaplama malzemesinin beklenmedik şekilde çökmesi gibi. Düşme, eğer yer seviyesinde olursa çok küçük sonuçları olacak bir faaliyet veya durumun ikinci bir etkisi olabilir. Örneğin; yüksek basınçlı bir suyun püskürmesi, elektrikli bir aletin çalıştırılması veya rüzgârın aniden çıkması gibi çalışanın dengesini etkileyebilir. Bunlar yerde meydana geldiğinde insan kendisini toplayabilir ancak yüksekte bu olamayabilir.

Yüksekte Çalışma, Gerçek Mi?

“Yüksekte çalışmanın” anlamı apaçık olarak görülebilir. Birçok kişi içgüdüsel olarak tipik olarak boy mesafesinin üstünde çalışmayı tehlikelerin başlangıcı olarak görebilir. Örneğin; çatıların onarılması (özellikle kenarlara doğru), merdiven üzerinden daha yüksek bir kısma uzanmak, karayolu tankerlerinin üzerindeki muayene kapaklarından girmek akla ilk gelenlerdir.  Eğer istatistiklere inanmak gerekiyorsa, ancak ( hiçbir zaman mutlak kesin sonuç olarak değil), yüksekten düştükten sonra meydana gelen birçok ciddi yaralanma genel kabul gören bu kuralın oldukça altındadır. Gerçekten de bazı daha az göze çarpan özellikle yüksek yerden düşmekle ilgisi olmayan; her gün ağır iş makinelerinde (kamyonları boşaltmak, yüksek bir araçtan atlamak) veya yer seviyesinde fakat oldukça derin bir çukura yakın çalışmak gibi,  örnekler de vardır. Ayrıca kısa bir mesafeden, inşaat zemininden çıkan inşaat demirlerinin veya aşağıdaki demir parmaklıkların üzerine düşmek gibi tüyler ürpertici kazalar da mevcuttur.

Bu nedenle yüksekte çalışma düşünebileceğiniz gibi oldukça iyi tanımlanmamıştır. Gerçekten de bazı tanımlarda, ayağınız zeminden hemen yükseldikten sonra meydana gelir. Eskiden insanlar, düşebileceğiniz özel bir mesafe olarak tarif etmeye çalışırlardı. İki metre veya altı fit (183 cm) oldukça popüler kullanılan mesafe tanımlarıydı. Ancak insanlar bundan daha ziyade neyin üzerine veya neyin içine düştüğünüze bağlı olduğunu anlamaya başladılar.

Buna göre daha yeni bir tanım ise insanın, hiçbir emniyet önlemi olmadığı kabul edilerek, muhtemelen yaralanacağı düşülen mesafe şeklindedir.

Kuralları Ben Koymam

Bazı serbest düşmeler (paraşütle atlarken paraşüt açılana kadar olan süre gibi) keyif verici olmalarına rağmen,  burada da özel önlemler alınması veya aksi halde sonuçlarına katlanılması gerçeği açık olarak bilinmektedir. Zira tehlikeler apaçık bellidir, yükseklerde çalışma birçok ülkede oldukça sıkı bir şekilde kontrol edilmektedir.

Genel sağlık ve emniyet kuralları aynı zamanda inşaatlarda da, özellikle yüksekte çalışma için, uygulanırken özel olarak dikkat gösterilmiştir. Bunun bir modeli, C167 – ILO’nun (Uluslararası Çalışma Örgütü) 1988 tarihli İnşaat İşlerinde Emniyet ve Sağlık Konvansiyonudur (referans ILO web sitesi).

Madde 18 özellikle yüksekte çalışmayı ele almaktadır ancak, hangi terimin ne anlama geldiği konusunda açıklık getirmek için ulusal kılavuzlara atıf yapmaktadır. İhtiyaç duyulabilecek önlemler üzerinden gitmektedir. Şüphesiz bir kısmı tam açık ya da çok iyi belirtilmiş değildir, zira kabul edilmesi için ayrıntılar üzerinde hiçbir zaman uzlaşmayacak farklı bölgelere göre özelleştirme yapmaya çalışmıştır.  

Devlerin Omuzları Üzerinde Durmak

Yükseklerde çalışmak uzun zamandır yapılmakta olan bir çalışma olduğundan aramızdaki filozoflar veya düşünce önderlerinin yüksekte çalışmada karşılaşılan problemlere yaklaşım konusunda bizlere açık ve belli bir strateji belirlemek için çalışmaları gerekir. Sanırım bu düşünceler damıtılmış olarak kısaca şöyle ifade edilebilir: ‘sadece yüksekte çalışma’. Bu sonuca ulaşmaları yıllarını almıştır ancak eminim ki buna değmiştir. Burada tabii ki yaklaşımın yüksekte bilfiil çalışanlar için oldukça açık ve belli olduğunu söylemeye gerek yoktur ancak bilirsiniz akademisyenler seçenekleri azaltmayı çok severler.

Risk değerlendirmesi şüphesiz ki ilk aşamadır, ancak birçok durumda nispeten önemsiz bir çalışmadır. Bunun nedeni de yüksekte çalışmanın tehlikelerinin ortak birçok senaryoda gayet iyi bir şekilde bilinmesidir. Bu tehlikeleri kontrol etmeniz için size sunulan seçenekler de genellikle gayet iyi bilinmektedir. Burada insanların gerçekten ihtiyacı olan yardım, belli bir durum için kullanacağı erişim aracı için doğru seçimi yapmalarıdır.

Belli bir yasal yönlendirme olmadan gerçek şirketler; zaman, maliyet, kaynak, alan şartlarına  (diğer binaların yakınlığı) bağlı olarak rekabetçi talepleri, emniyetin marjinal olarak artması bakımından sağlayacağı sınırlı yararlara karşı tartmak, değerlendirmek durumundadır.  Bireysel konut sahipleri bunun daha da fazla farkındadır. Ellerinde her an kullanmaya hazır bir mobil bir yükselme kulesi (lift) veya bahçelerinde ikinci bir araç olarak bir MEWP (Mobile Elevated Work Platform-  seyyar bir yük platformu) yoktur.

İş binanın inşaatı ve bakımına gelince, binanın tasarımı ve mevki sizin yükseğe emniyetle erişmeniz için mevcut olan seçeneklerinizi önemli ölçüde etkileyecektir. Bu nedenle, bina tasarımcılarının girdileri burada oldukça önemlidir. Bu konuda İngiltere sadece bu amaç için bina tasarımcılarını kapsayan bir yönetmeliğe (BS 8560) sahiptir. Yönetmelik tasarımcıları yani mimarları, daha binanın başlangıcında yükseklerde yapılacak işlerin gerektirdiği şartlar konusunda teşvik etmektedir. Bu yönetmeliğe ayrı olarak yüksekte yapılacak işleri için eğitim konularını kapsayan bir başka yönetmelik (BS 8454) de eşlik etmektedir.

Yüksekte çalışmanın getireceği tehlikelere karşı, kontrolü yönetmede doğru yaklaşımı seçmek için aşağıdaki strateji genel uygulama olarak kullanılır. Bunun bir formu, daha önceden birçok ulusal uygulamalara aktarılmış ve oradan atıflar yapılmış, 92/57/EEC numaralı konsey direktifinde verilmiştir.

Kaç, Önle, Minimize Et  ve Rahatla

1. Mümkün olan yerlerde yüksekte çalışmaktan kaçın.

Olaylardan kaçınmak, ölüm dışında,  genel olarak iyi bir özellik olarak kabul edilmez. Gerçekte ise emniyette olmak dahi olaylardan kaçınmak için iyi değildir, zira bir ‘yapamaz’ davranışı insanı götürebilir ve bu da yönetilebilecek olayları yönetememe davranışına mazeret oluşturabilir. Gelen fırsatlar kaçırılabilir.

Bununla birlikte, gereksizce riskli bir işlemden kaçınmak en azından daha sonra yapmaya karar verseniz bile yapılamaz veya uygulanamaz olarak kabul edilir. Şüphesiz, hiçbir önlem almadan da ağırlığınızı çekemeyeceğini gayet iyi bildiğiniz kırılgan bir çatıda yürümek de iyi bir fikir değildir. Bu nedenle kaçınmak burada tipik olarak tümünü yapabilirimin yerini almıştır veya bir kısım iş, yer seviyesinde yapılabilir. Bazı parçaların yerde önceden monte edilebilmesi gibi. Örneğin; bazı hafif armatürler ampullerinin değiştirilmesi için yere indirilebilir, pencere temizliği su jetleri veya uzatmalı hortumlarla yapılabilir, çitlerin şekillendirilmesi/budanması uzatma çubuklarıyla yapılabilir, ancak dikkatli olun! Burada da yukarıdan başınıza bir şey düşme tehlikesi vardır.

2. Düşmeyi Önleyin

Yüksekte çalışmaktan kaçınamadığınız yerlerde, insanların veya malzemelerin düşmesini önleyin. Bunun için birçok teknik vardır, en çok uygulananı ise binaya bağlanmış bir iskele kurmaktır. Bu çözüm emniyetli ama geçici bir çalışma platformu oluşturur. Korkuluklar ve birbirine bitişik koruma levhaları düşmenizi engellemede oldukça iyidir, buna rağmen eğer çok zorlarsanız hâlâ üzerinden kayıp düşme tehlikeniz de vardır. Korkuluk etekleri de malzemelerin aşağı düşmesini önler.

Çatıların kenarlarına ilave edilen koruyucular da başka bir örnektir. Bunların mobil versiyonları iskele kuleleri, seyyar liftler, hareketli yük platformları, binanın tepesinden sarkıtılan platformları içerir.

Genel olarak tüm dünyada kabul edilen - yüksekte çalışan herkesi koruyan bir mekanizma olan- ‘kolektif’ koruma tercih edilen kişisel korumadır ve sadece bu donanımı giyen personeli korur.

Kişisel düşme koruması işi sınırlayan şeyler de içerir. Bir emniyet bağı ile sabit uzunlukta, genel olarak 1,5 metre uzunlukta bir çekme halatı gibi, bunlar esas olarak sizin kenarlara çok yaklaşmanıza veya buna benzer tehlikelere mani olurlar. Bunlar bina üzerinde bulunan sabitleme noktalarına veya sabitleme halatlarına bağlıdır. Bu arada, çekme halatını bu sabitleme noktalarından birine sabitlemeyi unutmayın aksi halde işe yaramaz. Bu donanım ulaşmanızı sınırlayacaktır, bu nedenle bazı işlerde kullanılamaz.

3. Mesafeleri/sonuçları Minimize Edin

Bir sonraki seçenek düşme mesafesini, düşme sonucunda meydana gelecekleri en aza indirmek ya da minimize etmektir. Burada tekrar, kolektif önlemlerin kişisel önlemlere tercih edildiğini belirtmek yararlı olacaktır. Kolektif önlemler içinde hava yastıkları ve ağları bulunur, bunlar kaçınılmaz olarak mesafe yerine düşmenin sonuçlarını minimize etmede kullanılan yaygın yöntemlerdir. Bu kategorideki kişisel koruyucu malzemeler halatla erişim gibi malzemeleri içerir, değişik formlardadır ve bazıları düşmeyi önler bazıları ise düşme mesafesini en aza indirir ve düşme önleyici sistemlerdir. Düşme önleyici sistemler düşmeyi sınırlayan sistemlerden farklıdır. Zira bunda çalışanın hala düşebileceği pozisyona kadar ilerlemesi mümkündür.  Üstünlüğü ise daha serbest bir hareket alanı sağlamasıdır ve gerçekten de çalışan şahsın kenara kadar yaklaşma ihtiyacı olabilir.

Eğer çalışan buna rağmen düşerse, şok alıcı bir donanımları veya cihazı bulunur. Bu sistem vücudun aniden durması ile neden olabilecek ciddi yaralanmalara karşı düşeni kontrollü bir yavaşlama ile korur. Bunlar da iş sınırlayıcıları gibi doğru şekilde, çalışanın alt tarafından değil üst tarafından sabitlenerek bağlanmalıdır. 

Şok alıcı çekme halatı/düşme önleyici cihazın tümü kullanıldığında uzunluğu düşme mesafenizden kısa olmalıdır, burada lütfen boyunuzun uzunluğunu da dikkate alın! Burada düşme önleyicinin görevini doğru olarak yapması için yerden belli bir mesafe yüksekte olmanız gerektiği açıktır. Bu mesafe tipik olarak altı metre civarındadır, aksi halde sistem görev yapmadan yere çakılırsınız.

Son olarak eğer yukarıdakilerin hiçbiri kullanılamazsa, seçeneğiniz şunlara indirgenmiş demektir; seyyar merdivenler, ayakları katlanan yükselebilir platformlar,  demir iskeleleri veya uzun taşıma ayakları veya sütunlar. Bu araçlar düşmeyi önlemedikleri gibi düşme mesafesini veya düşmenin getireceği neticeleri de azaltmaz.

İlave Dikkat

Birkaç uyarı sözü; genellikle kullanılan yöntemlerin bir kombinasyonuna ihtiyacınız vardır ve genel olarak tüm tehlikelere dikkat etmelisiniz. Sadece özel olarak yüksekte çalışma ile ilgili tehlikeleri azaltmayın, bu sırada iyi bir strateji belirlemediğiniz için diğer bazı alanlardaki tehlikeleri artırabilirsiniz.

Bazı koruma forumlarını kurmak da risksiz değildir. Unutmayınız ki çalışma şeklinizi yönetmek bunların hepsinin işinize göre ayarlanmasına ihtiyaç gösterir. Örneğin; rüzgârın etkileri yüksek rakımda ve büyük sac levha taşırken daha belirgin olarak hissedilir, bu nedenle bir çatı kaplaması levhasını rüzgâr şiddetliyken monte etmek iyi bir fikir olmayabilir.

İskele şeklinde bir platform üzerinde basit ev idaresi ve atık yönetimi, çöp bacası olası tökezlenmeleri ve malzemenin platformdan aşağı düşmesi tehlikesini, altındaki insanları koruyan üstü kapalı bir yaya geçidi benzeri  azaltacaktır. Çalışanların ne yaptıklarını bilmeleri gerektiğini sanırım söylemeye bile gerek yoktur, burada eğitim hayati önemli bir konudur ve kullanılan ekipman iyi durumda korunmalı ve düzenli olarak denetlenmesi sağlanmalıdır.

Kullanışlı Pratik Bir Araç

Vergi mükelleflerinin ve 1 Ekim 2012 de yürürlüğe giren sağlık imkânlarını kötü kullanım ücreti olarak açıklanan müdahale ücreti (Fees for Intervention (FFI)) programı olarak toplanan paralarını iyi yönde kullandığına şüphe duyulmayan, İngiltere Sağlık ve Güvenlik Yönetimi (HSE), yeni bir kullanışlı erişim ekipmanları seçimi aracı geliştirdi. Orijinal adıyla WAIT (work at height access and information Toolkit –  yüksekte çalışma erişme ve bilgi araç kiti) olarak adlandırılan, özellikle sıklıkla uğraşmadığınız işler ve düşünceleriniz için bir miktar yönlendirmeye ihtiyaç duyduğunuzda oldukça kullanışlı bir araç.  Araç bir seri önemli faktörleri; çalışacağınız yükseklik, işin süresi, erişim cihazlarının hangi sıklıkla hareket ettirileceği, sınırlı erişim olup olmadığı, işin tipi (ağır ya da hafif iş gibi) ve erişim ekipmanlarının kendi ayakları üzerinde desteksiz olarak durup durmadığı gibi  dikkate almaktadır.

 Bu nedenle, göreceli olarak daha düşük risk taşıyan yaklaşık 1,5 metreye kadar olan yükseklikte yapılan, kısa süreli ve hareket ihtiyacının az olduğu iç mekân dekorasyonu için seçenekleriniz küçük bir opsiyon aralığına kadar indirgenebilir: katlanabilen bir merdiven veya lift, basamaklı merdiven, hareketli iskele veya podyum basamakları gibi. Eğer bir dekoratörseniz muhtemelen bunları biliyorsunuz.

İngiltere Sağlık ve Güvenlik Yönetimi insanlara merdivenlerin yasaklanmadığını hatırlatmak için oldukça gayret gösteren aktif bir çalışma yaptı. Gerçekten de merdivenler iş; kısa süreli, hafif ve yükseğe erişim sınırlıysa tamamen doğru bir seçimdir. Organizasyon kişilerin makul seçimler yapmasını istemektedir.