26 Åžubat 2013 | TEKNÄ°K MAKALE 156. Sayı (Ocak-Åžubat 2013)

7.090 kez okundu

Tuba BAL

Günümüzde,havacılık endüstrisinin hedeflerinden biri de çok sayıda uçuÅŸ noktası ve yolcu kapasitesine ulaÅŸmaktır.Böylelikle, her geçen gün havayolu ile ulaşım yaygın hale gelmektedir.Yolcu sayısındaki artış, özel havayolu ÅŸirketlerinin artmasına ve bunun sonucu olarak da  büyük boyutlu uçaklar için olan servis ve bakım ihtiyaçlarını karşılamak üzere Grup I hangarların inÅŸası artış göstermektedir.

(NFPA 409 - 4.1.1)'e göre, kapı yüksekliÄŸi 8.5m'nin üzerinde olduÄŸunda, tek yangın alanı 3716m2 üzerinde olduÄŸunda veya kuyruk yüksekliÄŸi 8.5m'nin üzerinde olan uçağı barındırabilecek büyüklükte olduÄŸunda Grup 1 Sınıfında yeralmaktadır.  Grup I hangar yangın koruması için 3 seçenek mevcuttur:

· Köpüklü su baskın sistemi ile çatı koruması ve kanat alanının 279m2'nin üzerinde olduÄŸu yerlerde ilave sistemler

· Otomatik sprinkler sistemi ile çatı koruması ve düÅŸük seviye düÅŸük genleÅŸmeli köpük sistemi

· Otomatik sprinkler sistemi ile çatı koruması ve düÅŸük seviye yüksek genleÅŸmeli köpük sistemi

En uygun sistemin seçimi için tüm alternatiflerin araÅŸtırılması önemlidir. Bu bildiride yukarıda belirtilen seçenekler için tasarım kriterleri belirlenmiÅŸ ve seçeneklerin hangi durumlarda tercih edilebileceÄŸine dair açıklamalar yapılmıştır. Sistem seçimine etki eden toplam su ihtiyacı ve köpük miktarı gibi faktörlerin yanında algılama vb. sistemlerin ilavesi ihtiyacı ile drenaj imkanları ilgili konulara da deÄŸinilmiÅŸtir.

1. GÄ°RÄ°Åž

Uçak hangarları, temelde uçakların bakımı için atölye olanaklarının saÄŸlanması ve hava ÅŸartlarından dolayı korunması için inÅŸa edilen yapılardır. Hangar ebatları ve düzenleri oldukça farklılık göstermektedir. Bazıları bir veya daha fazla farklı uçağı barındıracak ÅŸekilde tasarlanmıştır

ÇoÄŸu hangarda her bir uçağın bakımı ve onarımı gerçekleÅŸtirilmektedir. Bakım faaliyetlerinin yapıldığı ortamda havacılık yakıtları, hidrolik sıvılar, yaÄŸlar, temizleyici çözücüler ve boyalar dahil birçok yanıcı madde yer almaktadır. Uçakların genellikle hangar yapısından daha pahalı olmaları nedeni ile hem uçaklar, hem de hangarlar için yangın söndürme sistemi dizayn edilmelidir. 

Uçak hangarları sistem dizaynı NFPA 409 kriterlerine göre yapılmalıdır. NFPA409 ‘da hangarlar yapılarına göre farklı guplara ayrılmaktadır. Her grup için farklı söndürme sistemi tipi veya tipleri mevcuttur. En yüksek tehlike içeren hangarlar Grup I hangarlardır. Bu bildiride Grup I hangar için NFPA409'a göre tasarım kriterleri belirtilerek, adımlar halinde anlatılmaktadır.

2.HANGAR SINIFLARI

Hangarda yapılacak yangın söndürme sistemi ve sistem dizayn kriterleri için öncelikle hangar tipinin belirlenmesi gerekmektedir. NFPA 409 - 4.1'de hangarlar dört grup olarak tanımlanmış olup, her birinin kendi özellikleri ya da çalışma koÅŸulları bir grubu tanımlamakta ya da bir diÄŸerinden ayırmaktadır.

Hangar aÅŸağıdaki özelliklerden en az birine sahip ise Grup I Hangar olarak tanımlanmaktadır.

1- Hangar kapı yüksekliÄŸi 8.5m'nin üzerinde olduÄŸunda.

2- Tek yangın alanı 3716m2 üzerinde olduÄŸunda.

3- Kuyruk yüksekliÄŸi 8.5m'nin üzerinde olan uçağı barındırabilecek büyüklükte olduÄŸunda.

Hangar aÅŸağıdaki özelliklerden her ikisine de sahip ise Grup II Hangar olarak tanımlanmaktadır.

1- Hangar kapı yüksekliÄŸi 8.5m veya daha az olduÄŸunda.

2- Farklı konstrüksiyon tipleri için tek yangın alanı Tablo 1'e uygun olduÄŸunda.(Yangın alanı ile bölmelendirme yapılmayan alan tariflenmektedir. )

Hangar aÅŸağıdaki özelliklerden her ikisine de sahip ise Grup III Hangar olarak tanımlanmaktadır.

1- Hangar, kapı yüksekliÄŸi 8.5m veya daha az olduÄŸunda.

2- Farklı konstrüksiyon tipleri için maksimum tek yangın alanı Tablo 2'ye verilen deÄŸerleri geçmediÄŸinde.

Hangar, membranla kaplanmış, rijit çelik kafesli olduÄŸunda Grup IV sınıfında yer almaktadır.

3. SÖNDÜRME SÄ°STEMÄ° SEÇENEKLERÄ°

Hangar sınıfının belirlenmesinin ardından, hangar grubuna göre NFPA409  standardında söndürme sistemi seçimi yapılır.  

Grup I hangarlar için NFPA409 ‘da üç farklı söndürme sistemi seçeneÄŸi tanımlanmaktadır. Ancak uçağın yakıtsız olması halinde sadece otomatik sprinkler sistemi yapılması yeterlidir. 

1- Köpüklü baskın sprinkler sistemi ve tamamlayıcı sistem (uçak kanat alanı 279m2'nin üzerinde olduÄŸunda kanat altı monitor sistemi veya yüksek genleÅŸmeli köpük jeneratörü) 

2- Otomatik sprinkler sistemi ve düÅŸük seviyeli düÅŸük genleÅŸmeli köpük sistemi

3- Otomatik sprinkler sistemi ve düÅŸük seviyeli yüksek genleÅŸmeli köpük sistemi

Tüm seçenekler için ilave olarak aÅŸağıdaki sistemlerin de tasarlanması gerekmektedir. 

· Hangarda manuel kontrol için ilave olarak köpüklü yangın dolabı sistemi 

· Hangar içinde depo, ofis gibi alanlar otomatik sprinkler sistemi 

· Hidrant Sistemi 

Hangar içerisinde yangın riski oluÅŸturan ana madde uçak yakıtıdır. Büyük bir yakıt sızıntısı erkenden fark edilmez ve alev alırsa hızlı bir ÅŸekilde uçağı ve çevresindeki alanı içine alabilir. Kaza ile yakıt sızması riski kanat altında bulunan alanda en yüksektir. Olası alev alma sebepleri arasında statik elektrik boÅŸalması, elektrik sistemlerinin arıza yapması ve bakım faaliyetleri gösterilebilir. Ayrıca, bazı uçaklarda yakıt ısıtıcıları bulunmaktadır ve bu ısıtıcılar ortamda yanıcı yakıt buharı oluÅŸması riskini arttırmaktadır. Uçakların kanat altında yangın riskinin yüksek olması nedeni ile hem uçak, hem de hangar için yangın söndürme sistemi dizayn edilmelidir. Dolayısıyla hangarda köpüklü baskın sistem kullanmak, ilave olarak kullanılan monitör sistemle birlikte hangarın ve uçağın korunmasını saÄŸlamaktadır. Günümüzde de hangarlar için en çok kullanılan sistem köpüklü baskın sistemdir. 

4. KÖPÜKLÜ BASKIN SPRINKLER SÄ°STEMÄ° - 1.SEÇENEK

Hangarlar için birinci seçenek köpüklü baskın sprinkler sistemidir. Köpüklü baskın sistem zon alanı 1394m2'yi geçmemelidir. Çalışması gereken zon sayısı hangarda yer alan uçak sayısına ve uçak büyüklüÄŸüne göre belirlenmelidir. Hangarda kullanılacak olan sprinkler koruma alanı maksimum 12m² olmalıdır. Sprinkler arası mesafe veya branÅŸmanlar arası mesafe en fazla 3.7m olmalıdır. Kullanılacak olan sprinkler açık tip olmalıdır. Orifisi 6.4 mm'den az olmamalıdır. Standart sprey sprinkler için köpüklü baskın sistem tasarım yoÄŸunluÄŸu 6.5lt/dk.m2 ‘den az olamaz.

Uçağın kanadı altındaki alana AFFF köpük su karışımını atmak için monitör veya yüksek genleÅŸmeli köpük jeneratörü kullanılmalıdır.

Uçak kanat alanı 279m2'nin üzerinde olduÄŸu durumda monitor tasarımı gerekmektedir. Hangarda birden fazla uçağın bulunması durumunda kanat alanı 279m2'den daha küçük olsa bile kanat altı bölgesi için bir monitor sistemine ihtiyaç olabilmektedir. Monitor sistemi, uçağın altında belirlenen alanı kapsayacak ÅŸekilde tasarlanmalıdır. Tasarımın amacı sistem devreye girdikten sonra 30 saniye içerisinde yangını kontrol altına almak ve 60 saniye içerisinde söndürmektir.

Monitor yerleÅŸimi için uygun konum belirlenmelidir. Monitor ile korunacak en uzak nokta arası mesafe ölçülmelidir. Bu mesafeye kadar atım yapabilen monitor nozulu seçilmesi gerekir. Monitör nozulu minimum giriÅŸ basıncı, nozulun K faktörüne baÄŸlı olarak seçilmektedir. Monitörün tarama açısı, alanı koruyabilecek açıda seçilecektir. Taranacak minimum alan büyüklüÄŸü kanat altı ve kanat orta kısmı kesit alanı toplamıdır. Åžekil 1'de gösterildiÄŸi gibi monitörün taradığı alan ark ÅŸeklindedir. Bu nedenle uçak gövdesi ve kanat alanından daha büyük bir alanı taramaktadır. Gerekli monitör debisi, nozulun taradığı alan ile yoÄŸunluÄŸun çarpımı ile bulunur. YoÄŸunluk 4.1 lt/dak/m2 olarak alınacaktır. Sistem su ihtiyacı belirlenirken iki adet monitör çalışacağı düÅŸünülmelidir.

Åžekil 1. Kanat Altı Monitör YerleÅŸimi

Monitör yerine yüksek genleÅŸmeli köpük sistemi seçeneÄŸi yapılması halinde, tasarım 1dk içerisinde 90cm yükseklikte köpük oluÅŸturacak ÅŸekilde tasarım yapılması gereklidir. 

Hangarda manuel kontrol için ilave olarak köpüklü yangın dolabı sistemi gerekmektedir. Her bir yangın dolap debisi 227lt/dak ‘dır. Ä°ki adet dolabın aynı anda çalışacağı kabul edilmelidir. 

Hangarda kullanılacak olan hidrant sistemi için gerekli olan su debisi 1893 lt/dak ‘dır. Su ihtiyacı belirlenirken dikkate alınması gerekmektedir.

Hangarlarda draft perdeleri kullanılmalıdır. Draft perdelerinin amacı algılama sisteminin performansını arttırmak ve sprinkler tepki süresini azaltmaktır. Draft perdeleri ile bölünen alan 697m2'den fazla olmamalıdır. Draft perdelerinin 697 m2 ile sınırlı olmasının sebebi, algılama sistemi tepki süreleri ile ilgilidir. Draft perdeleri yanıcı çatı ile taban arasındaki yüksekliÄŸin 1/8'inden az olmamalıdır. 

5.OTOMATÄ°K SPRÄ°NKLER SÄ°STEMÄ° VE DÜÅžÜK SEVÄ°YELÄ° DÜÅžÜK GENLEÅžMELÄ° KÖPÜK SÄ°STEMÄ° -2.SEÇENEK 

Hangarlar için ikinci seçenek, otomatik sprinkler sistemi ve düÅŸük seviyeli düÅŸük genleÅŸmeli köpük sistemidir. Kullanılacak olan sprinkler sistemi ıslak borulu veya öntepkili olmalı ve NFPA13'e göre dizayn edilmelidir. Sprinkler borulaması için NFPA13'e göre hidrolik hesaplar yapılmalı ve maksimum zon alanı 4831 m2'yi geçmemelidir. Sistem tasarım yoÄŸunluÄŸu 6.9lt/dk.m2 ‘den az olmamalıdır ve sistem operasyon alanı 1394 m2 olmalıdır. Sprinkler K=5.6 veya K=8.0 olmalıdır. Kullanılacak olan sprinkler 79C ‘ye duyarlı ve hızlı tepkili olmalıdır. Yüksek ortam sıcaklığına sahip yerlerde 93C'ye duyarlı ve hızlı tepkili sprinkler kullanılmalıdır.

DüÅŸük seviyeli köpük sistemleri, tüm uçak depo ve servis alanına köpük dağıtacak ÅŸekilde tasarlanmalıdır. Tasarımın amacı, 3 dakika içerisinde köpük çözeltisinin tüm hangar alanını kaplayacak ÅŸekilde dış duvarların ve kapıların 1.5 metre yakınına kadar dağıtılmasını saÄŸlamaktır. Tasarımın uygulama oranı %3 köpük konsantrasyonunda asgari 10 dakika için 4.1 L/dak./m2'dir. Sistemde düÅŸük seviye boÅŸaltım nozulları kullanılacaktır. Monitor nozullarının kullanımı durumunda herbir nozul için manuel kapama vanaları temin edilmelidir. DüÅŸük genleÅŸmeli köpük için su kaynağının köpüÄŸün üretilebilmesi amacıyla 10 dakika boyunca su saÄŸlayabiliyor olması gerekmektedir. 

6.OTOMATÄ°K SPRÄ°NKLER SÄ°STEMÄ° VE DÜÅžÜK SEVÄ°YELÄ° YÜKSEK GENLEÅžMELÄ° KÖPÜK SÄ°STEMÄ°-3.SEÇENEK 

Hangarlar için üçüncü seçenek, otomatik sprinkler sistemi ve düÅŸük seviyeli yüksek genleÅŸmeli köpük sistemidir.

Tavanda yeralan otomatik sprinkler sistemi ıslak borulu veya öntepkili olmalı ve NFPA13'e göre dizayn edilmelidir. Sprinkler borulaması için NFPA13'e uygun olarak hidrolik hesaplar yapılmalı ve maksimum zon alanı 4831 m2'yi geçmemelidir. Sistem tasarım yoÄŸunluÄŸu 6.9lt/dk.m2 ‘den az olmamalı ve sistem operasyon alanı 1394 m2 olmalıdır. Sprinkler K=5.6 veya K=8.0 olmalıdır. Kullanılacak olan sprinkler 79C  ve hızlı tepkili olmalıdır. Yüksek ortam sıcaklığına sahip yerlerde 93C'ye duyarlı ve hızlı tepkili sprinkler kullanılmalıdır.

Sistemde düÅŸük seviye koruması için yüksek genleÅŸmeli köpük jeneratörleri kullanılmalıdır. Tavanda yer alan sprinkler sistemi köpüÄŸün etkisini azaltacaktır. Bu nedenle sistemler NFPA 11A' nın gereksinimini karşılayacak sekilde sistem tasarlanmalıdır ve kurulmalıdır. Sistem uygulama oranı en az 0.9 m3/dak/m olmalıdır. Hangarda kullanılacak olan jeneratör sayısı NFPA11A'da yer alan formülle belirlenmelidir.

R  = Gerçek köpük uygulama oranı m3/dak (ft3/min)

V  = Batma hacmi m3 (ft3) 

T  = Batma zamanı

Rs= Sprinkler sisteminin etkisi ile oluÅŸan sönümlenme miktarı m3/min (ft3/min)

Cn= KöpüÄŸün kendi kendine çözülme miktarı

Cl = Kaçaklardan dolayı oluÅŸan kayıp köpük miktarı

Rs  = S x Q

Rs = Sprinkler sisteminin etkisi ile oluÅŸan sönümlenme

S = köpük sönümlenmesi  m3/dak· L/dak (ft3/dak · gpm) 

0.0748 m3/dak· L/dak (10 ft3/min · gpm)

Q = Açılacak sprinkler baÅŸlığı sayısı × sprinkler koruma alanı ×  tasarım yoÄŸunluÄŸu

Köpük jeneratör kapasitesi belirlenirken, üretici debi-basınç ve hacimsel eÄŸri deÄŸerleri dikkate alınmalıdır. Formülden elde edilen toplam hacim, üreticinin jeneratör kapasitesine bölünerek hangarda kullanılması gereken jeneratör sayısı bulunur. SeçilmiÅŸ olan jeneratör debi deÄŸeri ile belirlenmiÅŸ olan toplam jeneratör sayısı çarpılarak yüksek genleÅŸmeli sistem su ihtiyacı belirlenir. KöpüÄŸün üretilebilmesi amacıyla, yüksek genleÅŸmeli köpük su kaynağının 12 dakika boyunca su saÄŸlayabiliyor olması gerekmektedir.

7. MÄ°NÄ°MUM SU Ä°HTÄ°YACININ BELÄ°RLENMESÄ°

Her üç seçenek için de gerekli su debisi aynı anda çalışması beklenen sayıda sistem için yeterli miktarda olmalıdır.

Köpüklü baskın sistemde yeterli debi, yangının baÅŸlayabileceÄŸi herhangi bir noktadan yatayda her yöne 30 metre mesafe içindeki draft alanında kalan sistemlerin tamamının çalışacağı kabulü ile belirlenmelidir. 

Köpüklü baskın sprinkler sistemi su ihtiyacı her bir zon için gerekli köpüklü su debisinin, aynı anda çalışması beklenen zon sayısı ile çarpımına eÅŸit olacaktır. 

Minumum su ihtiyacı, köpüklü baskın sprinkler sistemi su ihtiyacına, yangın dolabı, monitor ve hidrant için gerekli su ihtiyacı eklenerek belirlenmelidir. 

8. YANGIN POMPA KAPASÄ°TESÄ°NÄ°N BELÄ°RLENMESÄ° 

Yangın pompa kapasitesi sistemler için belirlenmiÅŸ olan minimum su ihtiyacı kadardır. Hangarlarda gerekli olan debi çok yüksektir. Bu nedenle çok sayıda yangın pompasının paralel olarak çalıştırılması sözkonusudur. NFPA409'a göre bu pompalardan en büyük olanın servis dışı olması ihtimaline göre yedek pompa kullanılmalıdır. Kapasitelerin büyük olması nedeniyle, alt yapı maliyetleri deÄŸerlendirilmeli ve dizel pompa kullanımı gözönüne alınmalıdır. 

Yangın pompa basıncı sistem ihtiyacına göre yapılacak olan hidrolik hesaplar neticesinde belirlenmelidir. Hidrolik hesaplar NFPA 13'te tariflenen “Demand Method” talebe göre hesap yöntemine göre yapılır ve elde edilen sonucun %10 emniyetli olarak pompa basıncı belirlenir. Hidrolik hesaplarda oluÅŸabilecek farklılıklar nedeniyle pompa debisinin en az %15 emniyetli alınması tavsiye edilmektedir.

9. KÖPÜK MÄ°KTARININ BELÄ°RLENMESÄ°

Köpük miktarı, köpük kullanan sistemlerin kullandığı köpük miktarının toplamı kadardır. 

Köpük miktarı süre ile sistem debisinin köpük oranıyla çarpımı neticesinde hesaplanır. NFPA409'a göre hangar, köpüklü baskın sprinkler sistemi 10 dakika süre ile köpüklü su saÄŸlanması gerekmektedir. DüÅŸük genleÅŸmeli köpük su sisteminin çalışma süresi 10 dakika'dır. Yüksek genleÅŸmeli sistemlerde çalışma süresi 12 dakika olmalıdır. Hortum sistemleri için ise sure 20 dakikadır. Monitor için belirlenmiÅŸ net bir süre bulunmamasına ragmen yangın söndürme performansının 60sn içinde gerçekleÅŸmesi beklenir. DüÅŸük genleÅŸmeli sistemlerde genellikle,  köpük oranı %3 olup, AFFF tip köpük tercih edilmektedir.Yüksek genleÅŸmeli sistemler ise genleÅŸme oranı yüksek %1-%3 arası deÄŸiÅŸen köpük ihtiva eden özel tip köpükler kullanılmaktadır. Ancak köpük seçiminde çevreye etkiler ve depolama koÅŸulları dikkate alınması gerekir. Köpük miktarını belirlemek için gerekli sistem debileri hidrolik hesapla belirlenir. 

Hidrolik hesaplar NFPA 13'te tariflenen “Supply Method” kaynaÄŸa göre hesap yöntemine göre yapılır. 

Bahsi geçen her bir sistem için ayrı bir tank sistemi tasarlanabileceÄŸi gibi, ortak sistemede baÄŸlantı yapılabilir. KöpüÄŸün diyaframlı tank içinde depolanması halinde, elde edilen köpük miktarına uygun tank seçilmelidir. Köpük ihtiyacını karşılamak için köpük tankı yerine köpük pompalı sistemler de kullanılabilir. 

NFPA 409'a göre tank kullanılması halinde, yedekleme yapılması zorunluluÄŸu bulunmaktadır. Yedekli tank sistemi Åžekil 2'de ÅŸematik olarak gösterilmiÅŸtir. Yedek köpük beslemesi, asıl besleme ile eÅŸit miktarda olmalı ve sisteme direkt baÄŸlanmalıdır. Yedek besleme sadece manuel vana ile devreye sokulacak ÅŸekilde düzenlenmelidir.

Åžekil 2. Yedekli Köpük Tankı Prensip Åžeması

Diyaframlı köpük tankları, geniÅŸ bir debi aralığında otomatik olarak oranlama imkanı saÄŸlar ve basınç deÄŸiÅŸimlerine karşı deÄŸiÅŸiklik göstermez. Çalışma prensibi basit ve bakım ihtiyacı azdır. Su gücüyle çalışır ve ilave enerji gerektirmez. Köpük pompalı sistemler ise diyaframlı tanka göre uzak mesafelerdeki oranlayıcılara köpük aktarımı saÄŸladığı gibi köpük depose sayesinde de sistem devrede iken köpük ilavesine imkan verir. Ancak bu sistemlerin ilave enerji ihtiyacı, ilave bakım maliyeti ve birlikte kullanılan oranlayıcı maliyetinin yüksektir. 

10. KÖPÜKLÜ BASKIN SÄ°STEMDE SU DEPOSU HACMÄ°NÄ°N BELÄ°RLENMESÄ°

NFPA 409'da hangar da kullanılan her sistem için sistem tipine göre çalışma süresi aÅŸağıda belirtilmiÅŸtir. 

Her bir sistem için gerekli olan su rezerv kapasite toplamı su deposu kapasitesini oluÅŸturmaktadır.

· Köpüklü baskın sistem için 60 dakika 

· Hortum sistemi için 20 dakika

· Monitör sistemi için 45 dakika

· Hidrant sistemi için 60 dakika

· Otomatik sprinkler sistemi ve düÅŸük seviye düÅŸük genleÅŸmeli sistem için 45 dakika

· Otomatik sprinkler sistemi 45 dakika ve düÅŸük seviye yüksek genleÅŸmeli sistem için 12 dk.

11. YANGIN ALGILAMA SÄ°STEMÄ°

Hangar içerisine her hangi bir sebeple yangın çıkması halinde, yangını haber vermek ve hangara kurulan köpüklü baskın sistem ve yardımcı sistemlerin aktivasyonunu saÄŸlayacak algılama ve ihbar sistemine ihtiyaç bulunmaktadır. NFPA409' a göre sistemi aktive edecek manuel kumanda istasyonlarına ihtiyaç vardır. Bu istasyonlar her bir sistemin uçak hangarındaki depolama ve hizmet alanlarının hem iç hem de dış tarafından ayrı olarak çalıştırılabilmesine müsaade edecek ÅŸekilde yerleÅŸtirilmelidir. Manuel kumanda istasyonlarının önleri kapanmayacak ÅŸekilde, kolaylıkla eriÅŸilebilen ve alandan normal çıkış güzergâhının üstünde bulunan noktalara kurulması gerekmektedir. Uçak hangarları için yangından korunma sistemlerinin doÄŸru ÅŸekilde tasarlanabilmesi için geçerli gereksinimlere uyulmalıdır.

Uçakların korunması üst düzey algılama gerektirmektedir. Bu tür uygulamalar için sistemlerin tasarlanmasında alevlerin algılanmasında yüksek hassasiyet ve yanlış alarmlara mahal vermeme özellikleri önem taşımaktadır. Yüksek tavanlı uçak hangarlarında, hangar kapıları kapalı ve açıkken duman ve ısının hareketleri ve buna ek olarak çeÅŸitli yakıtlardan çıkan farklı yangın kaynaklarının olması ihtimali yangınların algılanmasını zorlaÅŸtırmaktadır. Bu nedenle küçük bir alevi uzak mesafelerden algılayabilen, alev detektörlerinin kullanılması en doÄŸru çözüm olmaktadır. UçaÄŸa fazla hasar gelmeden bir yangını baÅŸlangıç aÅŸamasında algılamak ve söndürmek için gereken tepki süresini ve hassasiyeti belirlemek büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle seçilen alev dedektörünün hızlı tepkili olması daha uygundur. Günümüzde en çok kullanılan dedektör tipi üçlü kızılötesi olandır. Bunun dışında CCTV kameraları ve hava örnekleme dedektörleri sıklıkla kullanılmaktadır. 

Detektörlerin sayısı ve konumları; algılanacak yangının ebatlarına, korunan alanın ebatlarına, algılama mesafesine, detektörlerin hassasiyetine, meydana gelebilecek bir yangında alev alabilecek yanıcı maddelere veya yakıt tipine, detektörün konik görüÅŸ alanına (90° yatay/dikey), ve görüÅŸ alanındaki engellere baÄŸlıdır.

Uçak hangarları genellikle uçak peronlarına göre algılama alanlarına bölünmektedir. Tipik olarak, her algılama alanı için yaklaşık dört adet kızılötesi detektör gerekmektedir. Birinci seviye olan iki detektör,  kanat altını gözlemlemek için zeminden bir metre yükseklikte duvara monte edilmelidir. Ä°kinci seviye olan diÄŸer iki detektör de zeminden on beÅŸ metre yukarıya uçağın hemen üst kısmını görecek ÅŸekilde monte edilmelidir. Her bir detektörün, alanın tümünün kapsanmasını garanti altına alan 90° yatay ve dikey konik görüÅŸ açısı olmalıdır. Detektörler algılama alanının ortasına doÄŸru yönlendirilmeli ve korunan alan ile aralarında herhangi bir engel bulunmamalıdır. 

14. SONUÇ

Günümüzde uçak kullanımının artması, havayolu ÅŸirketlerinin uçak sayılarını arttırmalarını ve daha büyük uçaklar satın almalarını saÄŸlamıştır. Uçak sayılarının ve büyüklüklerinin artması da daha fazla sayıda veya büyüklükte hangar ihtiyacı doÄŸurmuÅŸtur. Hangarlar öncelikle uçakların korunması için yapılmaktadır, geliÅŸen teknoloji ile ÅŸu an hangarlarda uçak bakımları da yapılmaktadır. Bu durum hangarın yangın riskini arttırmaktadır. Hangarın NFPA409 kriterleri doÄŸrultusunda uygun yangın söndürme sistemi ile korunması yangın riskini ortadan kaldırmaktadır. Çalışmamızda NFPA409 2011 versiyonuna göre dizayn kriterleri belirtilmiÅŸ ve hesaplama yöntemleri anlatılmıştır. 

KAYNAKLAR

[1]. NFPA 409, Standard on Aircraft Hangars, 2011 Edition published by National Fire 

   Protection Association USA 

[2]. NFPA 13 Standard for the Installation of Sprinkler Systems, 2011 Edition published by 

   National Fire Protection Association USA 

[3]. Optical Fire Detection Technologies for Technologies for Aircraft Hangars by Dr. Daniel T. 

   Gottuk Hughes Associates, Inc. & Mr. Joseph E. Gott, NAVFAC, & Dr. Frederick

   W. Williams, NRL, & Dr. Gary Lougheed and Mr. George . Crampton, NRC 

[4]. NFPA 11, Standard for Low-, Medium-, and High-Expansion Foam, 2010 Edition published by 

   National Fire Protection Association USA 

 

---

R E K L A M