Son yıllarda, dumansız yakıt olarak tanımlanan etanol (etilalkol-C2H5OH) jel yakıt (reÅŸo yakıt); lokantalarda, ÅŸöminelerde, evlerde, pikniklerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Jel yakıtın kullanıldığı ocaklarda, birçok yangın meydana gelmiÅŸ ve çok sayıda kiÅŸi yaralanmıştır. Evlerde bulunan ‘Osmanlı Ocağı’ diye bilinen ocaklarda jel yakıt kullanımı parlamalara ve yanıklara sebep olmuÅŸtur. Sadece bir yıl içerisinde, Karadeniz bölgesinde 50’ye yakın jel yakıttan
kaynaklanan yanık meydana gelmiştir[1,2].

Bacasız yakıt olarak da tanıtılan ve reÅŸo yakıt olarak da bilinen jel etanol; duman oluÅŸturmadığı, kurum bırakmadığı ve zehirli gaz yaymadığı için masalarda tencerelerin altında, fondü setlerinde, otellerde yemekleri ısıtmak, daÄŸcılık, kampçılık ve piknik gibi aktivitelerde ise hem ısıtma hem de piÅŸirme amaçlı, jel ÅŸeklinde veya sıvı ÅŸeklinde kullanılmaktadır. Etanol yakıtının üretim yöntemleri konusunda çeÅŸitli yollar olmasına raÄŸmen, en yaygın üretim ÅŸekli fermantasyondur. Etanol; ÅŸeker kamışı, ÅŸeker pancarı, sorgum, tahıl, arpa, kenevir, patates, manyok, ayçiçeÄŸi, meyve ve mısır gibi çeÅŸitli bitkilerden üretilebilmektedir. Bitki kaynağının rafine edilmesi, niÅŸasta haline getirilmesi, sıvılaÅŸtırılması, hidroliz yöntemi kullanılarak niÅŸastanın glikoza dönüÅŸtürülmesi, mayalanması, damıtılması gibi adımlar izlenir. Mayalanma veya fermantasyon yöntemi ile etanol üretilmesi durumunda suda çözülmüÅŸ etanol elde edilir. Tarımsal ürünler fotosentez kullanarak güneÅŸten enerji aldıklarından yenilenebilir olarak kabul edilir. Etanol da yenilebilir enerji olarak kabul edilmekte olup koku yaymaz, duman çıkarmaz ve alev görüntüsü gayet hoÅŸtur. Bu özelliklerinden dolayı ÅŸömineler için de benzersiz bir yakıt seçeneÄŸidir ve bacasız ÅŸöminelerde
sıvı veya jel yakıt olarak tercih
edilmektedir.

ETANOLÜN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI

Etanol yakıtın birçok avantajı bulunmaktadır. Yenilenebilir birincil ürünlerden oluÅŸur. Az miktarda emisyona sebep olur ve çok kuru, temiz yanma saÄŸlar. LPG’ye karşı daha güvenli bir yakıttır. Ä°ç mekânlarda diÄŸer yakıtlara göre daha güvenli kullanılabilir. AteÅŸlemeden hemen sonra ısı elde edilebilir[3].

Sürdürülebilir ÅŸekilde hasat edilen bitkilerden oluÅŸturulan yenilenebilir bir yakıttır. Yerel iklim koÅŸullarında geliÅŸtirilebilmekte ve verimli yakılmaktadır. Kullanımının artması çiftçilerin gelirini artırma potansiyeline sahiptir. Etanol yakıtın dezavantajları da bulunmaktadır. Yüksek yanıcılıktadır ve düÅŸük sıcaklıklarda yanar. Alt ısıl deÄŸeri düÅŸüktür. SaÄŸlık açısından, etanol deride kuruluÄŸa neden olur ve uzun süre cilt üzerinde kalmamalıdır[4]. EÄŸer yutulursa zehirlenme olur ve büyük miktarlar sinir sistemine zarar verebilir. Büyük ölçekli etanol üretimi, geliÅŸmekte olan ülkelerde çevreye ve topluma zarar verebilir. Jel yakıtların alevi zor görüldüÄŸü ve sönüp sönmediÄŸi tam olarak anlaşılamadığından, yanlışlıkla aÄŸzı kapatıldığında patlama oluÅŸmakta, yapıştığı yüzeylerde yanmaya devam ettiÄŸi için normal yanıklara göre daha derin ve ciddi yanıklar oluÅŸturmaktadır[ 5].

HAVALANDIRMA GEREKSINIMI

Alkol molekülleri, diÄŸer hidrokarbon sıvılarla karşılaÅŸtırıldığında çok daha az karbondioksit üretir. Etanol sobalarında herhangi bir egzoz sistemi veya baca baÄŸlantısı yapılmadığında, tüm yanma sonu ürünler doÄŸrudan ortama salınır. Odanın içindeki oksijen azalır. Teorik olarak etanol tamamen yanmaz. Yanma sonucunda zehirli gazlar (karbon monoksit gibi), organik bileÅŸikler (benzen, kanserojen vb) ve tahriÅŸ edici gazlar (azot dioksit ve formaldehit vb) ve bunların yanı sıra çok ince partiküller ile birlikte karbondioksit de açığa çıkabilir[ 6]. ÇeÅŸitli jel yakıtları için tasarlanmış bir dizi cihazda, farklı jel yakıtlar test edilmiÅŸ ve parafin ile çalışan cihazlar ve LPG cihazları ile testler tekrarlandığında, jel yakıtların diÄŸerlerine göre çok daha az yanmamış hidrokarbon verdiÄŸi tespit edilmiÅŸtir[7]. Etanol yandığı zaman ortamdaki oksijeni azaltır ve yanma ürünü olarak karbondioksit ve su buharı çıkar[8].

Sıvı ve katıların yanması sırasında, yanma kalitesi ne kadar iyi olursa olsun, az da olsa karbondioksit ve karbon monoksit gibi yanmamış gazlar oluÅŸması olaÄŸandır. Etanol ocakları havada bulunan oksijeni tüketir ve bu nedenle yeterince açık olmayan bir alanda veya bir odada kullanılması durumunda daima odaya bir kapı veya pencere açılması gerekir. Havalandırma yapılmadığı takdirde oksijen konsantrasyonu azalır, baÅŸ aÄŸrısı ve rahatsızlık hissedilir. Yetersiz havalandırma sonucunda eksik yanma meydana gelir, yanma verimi düÅŸer, yanma sonucu açığa çıkan karbondioksit ve karbon monoksit oranı artar. Tüm bunlara raÄŸmen, etanol yakıtlı ocaklar; diÄŸer yakıtlı ocaklara göre çok daha az risklidir. Ancak, havalandırma olmadan yakma iÅŸlemi yapılması, içeride yanan ÅŸey ne olursa olsun doÄŸru deÄŸildir.

DÖKÜLEBILIR JEL YAKITLAR

Alkol bazlı yakıtlar iki kategoriye ayrılır: doldurulamayan kutularda yüksek viskoziteli dökme olmayan yakıtlar ve düÅŸük viskoziteli sıvı dökme yakıtlar. Dökme olan ürünlerin temel özelliÄŸi, hem yakıt ekleme yerinin hem de alevin yakıt deposuna açık olmasıdır[9]. Kapalı bir etanol kutusu, sıvı yakıtlara kıyasla daha düÅŸük bir tehlike oluÅŸturur.

Jel yakıt, kutulara dökülürken, tüketicilerin yandığı ve yaralandığı pek çok farklı olay olmuÅŸtur. Jel yakıtın yakıldığı ocaÄŸa daha fazla jel yakıt ilavesi patlamaya neden olabilmektedir. Birçok jel yakıt, net görünür bir alev oluÅŸturmadığından; pek çok kiÅŸi, yakıtın artık yanmadığını düÅŸünerek jel yakıtı kabın içine dökerek yangınlara ve patlamalara neden olmuÅŸtur. Ulusal Yangın Önleme DerneÄŸi (NFPA) bir bildiri yayımlayarak, jel yakıt kullanırken insanların yaralandığını, kullanımı ile iliÅŸkili tehlikelerin olduÄŸunu, dökülen jel yakıtların yasaklanması ve satılmaması gerektiÄŸini belirtmiÅŸtir[10]. Amerika BirleÅŸik Devletlerinde, dökülebilir jel yakıtlar tehlikeli olarak kabul edilmektedir ve jel yakıt patlamaları ve parlamaları nedeniyle hayatını kaybeden veya yaralanan aile üyeleri tarafından birçok dava açılmıştır.

A.B.D. Tüketici Ürünleri GüvenliÄŸi Komisyonu (CPSC); iki ölümle sonuçlanan 65 olaydan yüz, göÄŸüs, el, kol veya bacaklardan ikinci ve üçüncü derece yanıklarla hastaneye yatan 34 ağır yaralanma olduÄŸunu belirtmiÅŸ, tüketiciler zaten yanan bir ateÅŸ kabına dökülebilir jel eklediÄŸinde patlaması ve yanıkların ciddi riskleri nedeniyle tüketiciler dökülebilir jel yakıtını derhal kullanmayı bırakmalıdır uyarısını yapmıştır[ 11]. NFPA ve CPSC tarafından yapılan uyarılar ve çalışmalardan sonra A.B.D.’inde dokuz ana üretici ve dağıtıcılarla iÅŸbirliÄŸine giderek, bu ÅŸirketlerin yaptığı ve sattığı tüm dökülebilir jel yakıtlarının gönüllü olarak geri çağırılmasını saÄŸlamıştır[10].

JEL YAKITLI ÅžÖMINELER

Bacalı ÅŸöminelerde etanolün yakıt olarak kullanılması fevkalade uygundur ve bacasız ÅŸöminelerde de yakılmasının fazla riski olduÄŸu söylenemez[12]. Ä°mar yönetmeliÄŸinde baca zorunluluÄŸu getirildiÄŸinden ve etanol yandığında oksijeni tükettiÄŸinden bacasız ÅŸömine yapılması ve bir oda içinde açık ateÅŸ oluÅŸturulması uygun deÄŸildir. Åžöminelerde etanol kullanılmasının bazı riskleri mevcuttur. Yakma güvenliÄŸi, kullanıldığı yere, kullanacak kiÅŸilerin bilgi seviyesine ve göstereceÄŸi titizliÄŸe baÄŸlıdır. Sürekli havalandırma olmayan hacımlarda ÅŸöminenin bacası yoksa ÅŸöminede etanol yakılması risklidir. Kontrol altında olmayan odalarda kullanılması, yanarken su dökülmesi, yanar vaziyette bırakılarak odanın terk edilmesi kazalara sebep olmaktadır.

Åžömine kabının yeniden tutuÅŸturulması veya yakıtın deÄŸiÅŸtirilmesi için soÄŸuması beklenmeli, ÅŸömine kabının sıcaklığı 500C sıcaklığın altına düÅŸmeden kesinlikle yerinden çıkarılmamalıdır. Söndürülmek istendiÄŸinde yakıt kabının üzeri kapatılmalı veya yakıt tükenene kadar yanması saÄŸlanmalıdır. Dökülen yakıt kullanılmamalıdır. Asla su dökülmemelidir. Etanol dökülmesi durumunda asla ateÅŸle yaklaşılmamalı, ıslak havlularla temizlenmelidir. ABC tipi kimyasal kuru tozlu söndürme cihazı bulundurulmalıdır. Åžömine kullanılmadığı zaman yakıt kabı boÅŸ olmalıdır. Yanar vaziyette bırakılarak oda terk edilmemelidir. Yakıt olarak kullanılacak etanol iyi havalandırılmış bir ortamda çok iyi ambalaj içinde saklanmalı, ısı kaynaklarından uzak tutulmalıdır. BoÅŸ etanol kutuları rastgele atılmamalı ve etanol deriye ve göze temas ettirilmemelidir.

SONUÇ

Etanol ve etanol bazlı jel-yakıtlar, temiz yanmanın, konforun ve rahatlığın gerekli olduÄŸu uygulamalarda oldukça yaygındır. Bu tür yakıtlar, uluslararası toplum tarafından gelecekte temiz yakıt çözümü olarak giderek daha fazla tanınacaktır. Etanol çeÅŸitli düÅŸük maliyetli yenilenebilir bitkilerden yapılabildiÄŸinden, doÄŸal olarak maliyeti düÅŸük yenilenebilir bir yakıttır[13]. Tüm iyi özelliklerinin yanında kullanımında özen gerektirmektedir. Etanolün yanıcı olmasının yanı sıra buharlaÅŸma ihtimali de göz önüne alınarak, kapalı konteynırlarda ve ÅŸiÅŸelerde depolanmalıdır. Etanol ocaklarında yakıt deÄŸiÅŸtirilirken alevi tamamen sönmüÅŸ olmasına özen gösterilmelidir. NFPA ve CPSC tarafından da belirtildiÄŸi gibi dökülebilir jel yakıtlar kullanılmamalı, satışı yasaklanmalıdır.

KAYNAKLAR

[1] Yıldırım, Filiz; “ReÅŸo Yağı Can Yaktı”, Karadenizden Günebakış, 17 AÄŸustos, 2017.

[2] http://www.posta.com.tr/kahvaltida-jel-yakit-dehsetianne- kiz-alevler-icinde-kaldi-haberi-1330315

[3] http://www.nfpa.org/news-and-research/news-andmedia/ press-room/news-releases/2011/nfpa-and-cpscwarn- consumers-to-immediately-stop-using-pourablegel- fuel.

[4] http ://www.climatetechwiki.org/technology/cook_ ethanol

[5] Özkan, Aybars;” Jel Yakıtına BaÄŸlı Derin Yüz Yanığı GeliÅŸen Bir Çocuk Olgu” Türk Arch Ped 2013; 350-1.

[6] https://www.portablefireplace.com/blog/are-ethanolfireplaces- safe/.

[7] Lloyd, P. J. D. ve E. M. Visagie; “A comparison of gel fuels with alternative cooking fuels”, Journal of Energy in Southern Africa, Vol 18 No 3 , August 2007.

[8] https://www.treehugger.com/health/once-again-weask-are-ethanol-fireplaces-safe-new-study-says-no. html.

[9] Marsh, Nathan D.; “Evaluation of Firepots and Gel Fuels”, NIST Technical Note 1791, National Institute of Standards and Technology, March 2013.

[10] Hood, James R.;“Pourable Gel Fuel Recalled After Multiple Deaths, Injuries”, ConsumerAffairs, 09/01/2011.

[11] https://www.cpsc.gov/Recalls/2011/Nine-Manufacturers- Distributors-Announce-Consumer-Recall-of-Pourable- Gel-Fuel-Due-to-Burn-and-Flash-Fire-Hazards/

[12] Immergut, Debra Jo:” Can Ethanol Fireplaces Be Cozy “, The Wall Street Journal, 3 Aralık 2015.

[13] https://energypedia.info/wiki/Cooking_with_Ethanol_ and_Methanol.