Sezer ASLAN, Yangın, Acil Durumlar Deprem Eğitim Uzmanı,

Danışman, Yangın Risk Analizi, NFPA Member

Her yaz özellikle Akdeniz ülkeleri yıkıcı orman yangınları ile karşı karşıya kalıyor. Yaz dönemlerinde etkili olan sert rüzgarların yanı sıra çok sıcak ve kurak bir iklime sahip ayrıca iklim değişikliğine bağlı olarak dünyamız üzerinde küresel ısının artması sonucunda ülkemizde son zamanlarda meydana gelen orman yangınları millet olarak bizleri derinden üzmektedir. Peki bu orman yangınlarını oluşturan ağaç popülasyonu ülkemizde doğru seçilmiş midir? Devletin sorumlulukları yanı sıra bizlerinde yeşil alanlarımızla ilgili olarak bazı önleyici tedbirler almamız gerektiği düşüncesindeyim. Ne yazık ki orman yangınlarının doğal nedenlerin yanı sıra insan hatası faktörüyle birlikte %90’ından kundaklama gibi iğrenç olaylardan meydana gelmektedir. Daha fazla insan ve hayvanın hayatını kaybetmemesi, geriye kalan az sayıdaki yeşil akciğerin de ölmemesi için önlem alınmasının herkes tarafından gerekli görüldüğü anlaşılmaktadır. Bunların başında en önemli adımlardan biri, yangına dayanıklı ağaç ve bitkilerin, yani pasif yangın geciktiricilerin seçimidir. Hiçbir ağacın alevsiz/yangına dayanıklı olmadığını unutmamak önemlidir.

Ancak birçok tür, yavaş yanma özelliği sayesinde yangına karşı koruma sağlar ve yangının yayılmasını sınırlar. Bir ağacı yangına dayanıklı kılan birçok faktör vardır; nem içeriği, yaşı ve içerebileceği uçucu yağlar, uçucu maddeler ve terpenler gibi maddelerdir. Daha spesifik olarak, yangının yayılmasına karşı direnç sağlayan özellikler şunlardır.

-Dokularında yüksek miktarda su depolayan sukulentler gibi bitki kısmında yüksek nem oranı.
-Kompakt yapı açık yapıya kıyasla. Örneğin bir selvi açık bir çam ağacından daha yavaştır.
-Kısa yaş, genç bitkilerin yaşlı bitkilerden daha fazla su tutması aynı zamanda daha az ölü gövde ve yaprak taşıması nedeniyle
-Bazı ağaçlarda bulunan yanıcı maddelerin (örneğin çam reçinesi ve okaliptüs esansiyel yağları) bulunmaması. Okaliptüs ağacının kabuğunun 10km’ye kadar devasa mesafelere uçtuğu kanıtlanmıştır.

Ülkemizde Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü yerlerde yetişen ve özellikle yangın riskinin yüksek olduğu bölgelerde mutlaka bulunması gereken yangına dayanıklı ağaçların 20 tipik örneğine bakalım.

-Selvi (Cypressus) Manolya
-Kartopu Tuya (Mazı)
-Keçiboynuzu Ağacı (Ceratonia Siligua) Yuka
-Erguvan Ağacı (Cerciş Siliquastrum) Kavak Ağacı (Populus)
-İncir Ağacı (Ficus Carica) Karaağaç(Ulmus)
-İncir Çiçeği Kara Akasya(Robinia )
-Liquidambar Ihlamur Ağacı (Tilia)
-Çınar (Platanus) Beyaz Dut Ağacı (Morus Alba)
-Siyah Kiraz Eriği veya Süs Eriği (Prunus) Ayva Ağacı
-Çilek Ağacı (Arbudus Unedo) Zeytin Ağacı

Yunanistan ormanlarında oldukça geniş bir alanda bulunan yanıcı ağaçların ilk örneği elbette Çam ağacıdır. Halep camı ve Latince adıyla Pinus Halepensis, en yanıcı ağaç türlerinden biridir. Aynı zamanda bu ağaç, reçine maddesi olan meşhur katranı taşır ve meyvesi olan çam kozalağı, ateşle temas ettiğinde muazzam mesafelere fırlatılabilir. (tıpkı okaliptüs gibi) Akdeniz selvisi yanmadan önce diğer ağaçlara göre yedi kata kadar daha uzun süre yangın koşullarına dayanabilir. Ancak gelin çam ağacının kısa bir tarihine bakalım.

Antik Yunanlılar Selvi, Keçiboynuzu meşe ve çınar gibi ağaçlarla yangın bariyerleri oluşturmuşlardır. Bu türler, kökleri çok derinlere ulaştığı ve bol miktarda su tuttuğu için ‘’yangın geciktirici’’ kabul edilir. Uzak bölgelerdeki mezarlıklarda, bir tür kaçış yolu oluşturmak için çevresine yoğun kümeler halinde selvi ağaçları dikmek gelenekseldi. Daha sonra Romalılar tarafından getirilen çam ağaçları, bölge halkının isyan etmesi üzerine yakılmak üzere getirilmiş ve tüm yerleşim yerleri yakılmıştır.

Meşe ağacında kabuk yine listenin başında yer alıyor; meşe ağacının kalın, derin oluklu kabuğu koruma sağlıyor. Kalın, kösele yaprakları yavaş yanıyor. Kökler ayrıca mantarımsı bir tabaka ile yalıtılmış olduğundan, bu ağacın kök sistemi nadiren ısı hasarına maruz kalıyor.Daha çabuk alev alan bitki ve ağaçlar arasında akasya, bambu, okaliptüs, Japon hanımeli, biberiye, İskoç süpürgesi ve adını çiçek ve yapraklarının yaydığı yanıcı buhardan alan gaz bitkisi bulunur. Nehir huş ağacı gibi soyulan, kağıtsı kabuklu ağaçlar, kabuksuz olanlara göre genellikle daha yanıcıdır.

Orman yangınlarıyla mücadelenin en iyi yolu nedir?
Paradoksal olarak, yangınları söndürmek, nihayetinde büyük ve yıkıcı orman yangını riskini artırır. Sonuçları hem yaban hayatı hem de insan toplumu için zararlıdır. Peki, yıkıcı orman yangınlarının sıklığını azaltmak için ne yapabiliriz? Yangın, yakıt ve ısının uzaklaştırılması ve yanan maddeden hava beslemesinin izole edilmesiyle kontrol altına alınabilir veya söndürülebilir. İtfaiyeciler, yangının yanması için ihtiyaç duyduğu üç bileşenden birini ortadan kaldırarak yangının yayılmasını kontrol altına alırlar: ısı, oksijen veya yakıt. Portatif su köpük pompaları veya orman yangın söndürme araçlarıyla yere su veya yangın geciktirici uygulayarak ya da helikopterler veya uçaklar kullanarak havadan ısıyı giderirler. Soğutma, 'yangın üçgeni'nin ısı/tutuşma unsurunu ortadan kaldırırken, yangını yakıt kaynağından mahrum bırakmak, söndürmeye farklı bir açıdan yaklaşır. Şiddetli bir yangın, örneğin başka bir odun veya kuru otla temas etmeyen açık havada yakılan bir şenlik ateşi gibi, yanıcı maddeleri tükendiğinde kendi kendine söner.

Bir orman-arazi yangının kontrol hattını aşmasının üç yolu vardır. Yangın, kontrol hatlarını sıçrayan, sürünen ve yuvarlanan döküntüler aracılığıyla aşabilir; bu da közlerin veya alevlerin belirlenmiş sınırların dışına çıkabileceği anlamına gelir. Rüzgâr közleri taşıdığında sıçrama meydana gelirken, sürünme yavaş ve fark edilmeyen zemin hareketini içerir ve yuvarlanan döküntüler yeni alevler yakan daha büyük malzemeleri içerir.
Orman yangını nasıl hızlı söndürülür? Oksijeni azaltmak suretiyle yangın hızlıca söndürülür. Bunun için yangın geciktiriciler, köpük ve su, yangını soğutarak ve boğarak söndürmeye yardımcı olabilir. Geciktiriciler ve köpük en etkili olanlardır çünkü su kadar hızlı buharlaşmazlar. Yangın başladığında saatte 23 km hıza kadar yayılabilir ve yoluna çıkan her şeyi yok edebilir.

Orman yangınlarını kontrol altına almanın en iyi yolu nedir? Orman Yangını Önleme İpuçları

-Kamp ateşleri de dahil olmak üzere açık ateşlerle ilgili yerel yasalara uyun.
-Tüm yanıcı nesneleri ateşten uzak tutun.
-Yangın söndürme aletlerini yakınınızda ve elinizin altında bulundurun.
-Ateşi asla gözetimsiz bırakmayın.
-Sıcak korları dikkatlice atın.
-Tüm ateşleri söndürün.
-Sigara içilen malzemeleri dikkatlice söndürün.

Orman yangınından kurtulmanın en iyi yolu nedir?
Orman Yangını Sırasında Güvende Kalmak için orman yangını çıktığında tahliye olmaya hazır olunmalı ve uçuşan közlerden, kıvılcımlarda korunmalı. Kişinin kendisini koruması için uzun pantolon, uzun kollu gömlek, kalın botlar, şapka, yüzünüzü örtmek için kuru bir bandana, koruyucu gözlük ve %100 pamuklu giysiler giymeli kesinlikle polyester naylon karışımlı giysiler giyilmemelidir. Ormanların yakınında bulunan yerleşim alanlarının muhtemel çıkacak olan orman yangınlarından korunmaları için yapılarını yangınlara karşı dayanıklılık için kompozit, asfalt, metal, kil veya kiremit çatı kaplamalarını tercih etmelidir. Kor yalıtımı: Rüzgarla savrulan korları engellemek için çatı kiremitleri ve zona altındaki boşlukları kapatılmalı. Enkaz kaldırmada, Tutuşmayı önlemek için çatıdaki yaprakları, çam iğnelerini ve diğer kalıntıları düzenli olarak temizlenmeli.

Sonuç olarak Orman Yangınlarının önlemede dikilecek ağaç seçim oldukça önemli. Ancak bunun yanında önlem olarak başlıca şunlar yapılmalı:

Bakım: Yangının kolayca yayılmasını önlemek için ekim alanlarında iyi bakım yapılmalıdır. Bu, yanıcı çalıların veya diğer bitkilerin budanmasını veya temizlenmesini içerir.

Yangın şeritleri oluşturulmalı: Yeni bir ormandaki stratejik noktalarda, ağaçsız veya bitki örtüsüz şeritler halinde yangın şeritleri oluşturulmalı. Bu "durdurma hatları" yangını durdurur ve ormanda yayılmasını önler.

Devriye ekipleri: Bazı proje lokasyonlarında, ormanlarda çıkan yangınları kontrol eden ve yangını hızla söndürebilecek malzemelerle donatılmış devriye ekipleri kurulmalı.

Su yönetimi: Mümkün olduğunca su göletleri ve barajlar inşa edilmeli.

Müdahale Araçları: Yeterince Havadan Müdahale Uçak ve helikopter filosu oluşturulmalı ve karadan müdahale edecek yeterli arasöz ve ekipman temin edilmeli

Personel : Yangına müdahale edecek yeterli sayıda eğitilmiş personel yetiştirilmeli

Protokoller: İlgili Kamu Kurum ve Kuruluşlarla protokoller yapılarak iş birliği sağlanmalı