1. GiriÅŸ

DoÄŸalgaz; metan, etan, propan gibi hafif molekül ağırlıklı hidrokarbonların karışımından meydana gelen ve karışımların yüzdeleri doÄŸalgazın kaynağına göre deÄŸiÅŸen, renksiz, kokusuz ve havadan hafif yanıcı bir gaz karışımıdır. Kapalı hacimlerde % 5-15 oranında hava ile karışım oluÅŸturduÄŸunda küçük bir kıvılcımla patlayabilen bir yakıttır. Havadan hafif olması nedeniyle, diÄŸer yanıcı gazlara göre önlem almak daha kolaydır ve doÄŸalgaz kullanılan hacimlerin havalandırması tehlikeyi büyük ölçüde ortadan kaldırır. GeliÅŸmiÅŸ ülke standartlarında, LPG havadan ağır olduÄŸu için bodrum katlarda kullanımı yasaklanmıştır, fakat yeterli önlem alınması durumunda bodrum katlarda doÄŸalgaz kullanımına müsaade edilebilmektedir.

Bakanlar Kurulunun 27.11.2007 gün ve 2007/12937 sayılı kararı ile resmi gazetenin 19.12.2007 gün ve 26735 sayılı sayısında yayınlanan “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’’ ve Bakanlar Kurulunun 10.08.2009 gün ve 2009/15316 sayılı kararı ile resmi gazetenin 9.09.2009 gün ve 27344 sayılı sayısında yayınlanan “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”tedoÄŸalgaz ve benzeri gazların depolama, taşıma, doldurma-boÅŸaltma ve satış iÅŸlerinin yapıldığı yerler “yüksek tehlikeli yerler” olarak tarif edilmiÅŸtir. DoÄŸalgaz kullanım alanları yüksek tehlikeli yerler arasına dahil edilmemekle beraber oldukça sıkı tedbirler istenmektedir. Genel olarak, kazan dairesinin tasarımı, havalandırması ve elektrik tesisatında alınacak önlemler üzerinde daha çok durulması gerekmektedir. Binaların Yangından Korunması Hakkında YönetmeliÄŸin 55. maddesinde doÄŸalgaz kullanılan kazan dairelerinde alınacak önlemler belirtilmiÅŸtir. Bu maddede, kazan dairelerinin gaz kullanılan kapalı bölümlerinde, gaz kaçağını algılayacak algılayıcıların olması, doÄŸal veya mekanik havalandırma yapılması istenmektedir. Sayaçların kazan dairesi dışına yerleÅŸtirilmesi, herhangi bir tehlike anında gazı kesecek olan ana kapama vanası ile elektrik akımını kesecek ana devre kesici ve ana elektrik panosunun, kazan dairesi dışında kolayca ulaşılabilecek bir yere konulması, gaz ana vanasının yerini gösteren plakanın bina giriÅŸinde kolayca görülebilecek bir yere asılması gerekmektedir.

DoÄŸalgaz tesisatlı kazan dairesi tavanının mümkün olduÄŸu kadar düz olması ve gaz sızıntısı hâlinde gazın birikeceÄŸi ceplerin bulunmaması gerekmektedir. Aydınlatma ve açma- kapama anahtarları ile panoların kapalı tipte uygun yerlere tesis edilmesi hükmü getirilmektedir.

YönetmeliÄŸin 54. maddesinde, kazan dairesinin, binanın diÄŸer kısımlarından, yangına en az 120 dakika dayanıklı bölmelerle ayrılmış olarak merkezi bir yerde ve bütün hâlinde bulunması, bina dilatasyonunun kazan dairesinden geçmemesi istenmektedir.

Isıl kapasiteleri 50 kW-350 kW arasında olan kazan dairelerinde en az bir kapı, döÅŸeme alanı 100 m²’nin üzerindeki veya ısıl kapasitesi 350 kW’ın üzerindeki kazan dairelerinde en az 2 çıkış kapısı olması istenmektedir. Çıkış kapılarının olabildiÄŸi kadar birbirinin ters yönünde yerleÅŸtirilmesi, yangına en az 90 dakika dayanıklı, duman sızdırmaz ve kendiliÄŸinden kapanabilecek özellikte olması gerekmektedir.

Kazan dairesi kapısının, kaçış merdivenine veya genel kullanım merdivenlerine direkt olarak açılmaması ve mutlaka bir güvenlik holüne açılarak diÄŸer kullanım alanlarından ayrılması gaz yayılımının önlenmesi açısından önemlidir.

Kazan dairelerinde bulunan doÄŸalgaz tesisatının veya baÄŸlantı elemanlarının üzerinde ve çok yakınında yanıcı maddeler bulundurulmaması, doÄŸalgaz kullanım mekânlarında herkesin görebileceÄŸi yerlere doÄŸalgaz ile ilgili olarak dikkat edilecek hususları belirten uyarı levhalarının asılması genel önlemlerdendir. YönetmeliÄŸe göre, bina servis kutusu, ilgili gaz kuruluÅŸunun acil ekiplerinin kolaylıkla müdahale edebileceÄŸi ÅŸekilde muhafaza edilir. Servis kutusu önüne, müdahaleyi zorlaÅŸtıracak malzeme konulamaz ve araç park edilmez.

2. Havalandırma Sistemleri

DoÄŸalgaz kullanılan mahallerde alınacak tedbirlerin en önemlisi, havalandırma sistemidir. Kazan dairelerinde özellikle bodrum katta bulunan kazan dairelerinin sadece mekanik havalandırması yeterli deÄŸildir. Mutlaka doÄŸal havalandırma da olması gerekmektedir. Sadece mekanik havalandırma olması durumunda elektriÄŸin kesilmesi, fanın bozulması, ÅŸalterin kapalı olması gibi birçok nedenden dolayı fan çalışmayabilmektedir.

Mekanik havalandırma doÄŸal havalandırmaya ilave olarak düÅŸünülebilir ve çok yararlıdır ama yalnız başına yeterli deÄŸildir. Nitekim, yönetmeliklere göre mekanik havalandırma olsa bile, temiz hava ve kirli hava bacalarının yapılması zorunludur. Binaların Yangından Korunması Hakkında YönetmeliÄŸinin 54. maddesine göre, kazan dairelerinde duman bacalarına ilave olarak temiz ve kirli hava bacaları olması ÅŸarttır. Yer seviyesinde olan bacadan temiz hava saÄŸlanırken, tavan seviyesindeki bacadan, sızan gaz ve kirli hava dışarı atılabilmektedir. Böylece, mekanik havalandırma sistemleri bozulsa bile sızan gazın doÄŸal tahliyesi saÄŸlanabilecektir.

Ayrıca, yönetmelikte yapılan deÄŸiÅŸiklikte, 22. maddeye “DoÄŸalgaz kullanılan kombi ve ÅŸofbenlerin bacaları ile cihazları bacaya baÄŸlayan boruların paslanmaz çelik ve birleÅŸme noktalarındaki kelepçelerin sızdırmaz olması gerekir. Bacaların yapımı, yıllık bakımı ve temizliÄŸi gaz dağıtım ÅŸirketlerinin belirleyeceÄŸi uzman ve eÄŸitimli kiÅŸiler tarafından yaptırılır ve gaz dağıtım ÅŸirketi tarafından bacalar ve temiz hava giriÅŸleri kontrol edilir. Baca gazı sensörü olmayan cihazların kullanılmasına izin verilmez” maddesi ilave edilmiÅŸtir.

YönetmeliÄŸin 112. maddesinde cebri havalandırma gereken yerlerde fan motorunun brülör kumanda sistemi ile paralel çalışması ve fanda meydana gelebilecek arızalarda brülör otomatik olarak devre dışı kalacak ÅŸekilde otomatik kontrol ünitesi yapılması gerekmektedir. Mekanik havalandırma yapıldığında egzoz fanları, patlama ve kıvılcım güvenlikli seçilmelidir. Hava kanalında gerekli hava akışı saÄŸlanmayan hâllerde, elektrik enerjisini kesip brülörü devre dışı bırakması için, cebri hava kanalında duyarlı sensör kullanılmalı, brülör ve fan ayrı ayrı kontaktör termik grubu ile beslenmelidir.

3. Elektrik Tesisatı

Binaların Yangından Korunması Hakkında YönetmeliÄŸin 55. maddesinde doÄŸalgaz kullanılan kazan dairelerinin gaz kullanılan kapalı bölümlerinde, gaz kaçağını algılayacak algılayıcıların olması ÅŸartı getirilmiÅŸtir. Gaz dedektörünün monte edileceÄŸi yer doÄŸru tayin edilmeli, dedektör gaz kaynağına ya da ocaÄŸa yatay olarak 1.5- 4 metre mesafe içerisinde bulunmalıdır. Hava akımının güçlü olduÄŸu yerlere, hava giriÅŸlerine monte edilmemelidir.

YönetmeliÄŸin 88. maddesine göre, doÄŸalgaz, LPG veya tehlikeli maddeler ile çalışılan yerlerde fanların ve havalandırma motorlarının patlama ve kıvılcım güvenlikli (ex-proof) olması gerekir. Kablo ve pano tesisatlarının da kıvılcım güvenlikli olması ÅŸarttır. YönetmeliÄŸin 112. maddesinde doÄŸalgazın kazan dairelerinde kullanılması hâlinde, kazan dairesinde bulunan ve enerjinin alınacağı enerji tablosunun, etanj tipi patlama ve kıvılcım güvenlikli olması, kumanda butonlarının pano ön kapağına monte edilmesi ve kapak açılmadan butonlar ile çalıştırılması ve kapatılması gerekir.

Kazan dairelerinde, muhtemel tehlikeler karşısında, kazan dairesine girilmesine gerek olmaksızın dışarıdan kumanda edilerek elektriÄŸinin kesilmesini saÄŸlayacak biçimde ilave tesisat yapılır. Kazan dairelerinde aydınlatma sistemleri; tavandan en az 50 cm sarkacak ÅŸekilde, üst havalandırma seviyesinin altında kalacak ÅŸekilde veya yan duvarlara etanj tipi fluoresan veya contalı glop tipi armatürler ile yapılır ve tesisat antigron olarak tesis edilir.

Isı merkezlerinin giriÅŸinde bir adet emniyet selonoid vanası bulunması ve bu vananın en az 2 adet patlama ve kıvılcım güvenlikli kademe ayarlı gaz sensöründen kumanda alarak açılması istenir. Büyük tüketimli ısı merkezlerinde, entegre gaz alarm cihazı kullanılması da gerekir.

Ayrıca, YönetmeliÄŸin 112. maddesi (j) bendi “Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde bulunan otel ve motel gibi konaklama tesisleri, toplanma amaçlı binalar, saÄŸlık, eÄŸitim, ticaret ve sanayi binaları ile yüksek binaların ana giriÅŸinde, sarsıntı olduÄŸunda gaz akışını kesen tertibat, gaz dağıtım ÅŸirketi veya yetkili kıldığı kuruluÅŸ tarafından yaptırılır ve belediye gaz dağıtım ÅŸirketi tarafından kontrol edilir. Gaz akışını kesen tertibat herhangi bir nedenle gaz akışını kestiÄŸi takdirde kesilen gazın tekrar açılması için bir bedel talep edilemez” ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtirilmiÅŸtir.

4. Sonuç

DoÄŸalgazın; bodrum katlarında, kazan dairesi ve/veya mutfaklarda kullanılabilmesi için, doÄŸal havalandırma yapılması ÅŸarttır.

Mahallin doÄŸal havalandırması atmosfere açık iki baca/kanal ile biri tavan seviyesinde kirli havanın atılması diÄŸeri zemin seviyesinden taze hava giriÅŸi saÄŸlanarak yapılmalıdır.

Çatıya yerleÅŸtirilen doÄŸalgaz kazan dairelerinde, çatıya ulaÅŸan doÄŸalgaz boruları yangına dayanıklı ve duman sızdırmaz ayrı bir ÅŸaft içerisinden çıkarılmalı, ÅŸaftın üst kısmı atmosfere açık olmalı ve en alt seviyeden ÅŸafta hava giriÅŸ olması için menfez açılmalıdır.

DoÄŸalgaz kullanılan bölümlerde, bölüm tavanlarına ve doÄŸalgaz kullanılan cihaza yakın yerlere gaz algılama dedektörü takılmalıdır. Gaz dedektörü algılama yaptığında mahalle giren doÄŸalgaz, solenoid vanadan otomatik olarak kesilmelidir.

Birinci ve ikinci deprem bölgelerinde, doÄŸalgaz kullanılan mekanlara giriÅŸte sismik vana veya sismik sensör kullanılmalıdır. Sismik sensör kullanıldığında sarsıntı durumunda gaz giriÅŸi solenoid vanadan kesilmelidir.

Otomatik algılama sistemi zorunlu olan binalarda, doÄŸalgaz kullanılan mekanlar içinde sıcaklık artış hızı dedektörleri bulunmalı ve yangın durumunda dedektörler aktive olduÄŸunda gaz giriÅŸi solenoid vanadan kesilmelidir. Gaz dedektörü veya sıcaklık artış hızı dedektörü aktive olduÄŸunda, solenoid vanadan gaz kesilirken, algılama paneli üzerinden kontrol merkezine bilgi gönderilmeli ve mahalle yerleÅŸtirilecek siren devreye girmelidir.

Gaz giriÅŸi kesildikten sonra gaz vanasının açılması iÅŸlemi, gerekli kontroller yapıldıktan sonra sadece elle yapılabilmeli, algılama sistemi reset edildiÄŸinde gaz vanası otomatik olarak kendiliÄŸinden açık konuma geçmemelidir.

DoÄŸalgaz kullanılan mahallerde, bu mahallerin tavana yakın olan ve havalandırma yolu (kazan veya ocakla üst havalandırma açıklığı arası) üzerinde bulunan aydınlatma armatürleri ve elektrikli cihazlar ex-proof özellikte olmalıdır. Mutfaklarda kullanılan ocaklar sensörlü olmalı, alev olmaması durumunda gaz çıkışı kesilmelidir.