edebilir. Basınçlandırma sistemleri her iki prensibi de kullanır. Örneğin açık kapı gibi büyük açıklıklar söz konusu ise birinci prensip olan hız faktörü göz önünde bulundurulur. Kapalı kapıların çevresindeki sızıntı alanları gibi küçük boşluklar söz konusu ise ikinci prensip olan basınç farkı faktörü göz önüne alınır. Öncelikle ikinci prensip olan basınç farkı faktöründen başlayacak olursak, çoğu kişinin bildiği gibi merdiven yuvası içerisinde basınçlandırmada basınç farkı için izin verilen alt ve üst limit değerler vardır. Alt limit yani alt basınç fark değeri, merdiven yuvası içerisine duman girişini engelleyecek en düşük basınç değerini belirlemek için kullanılır. Duman girişine sebep olacak basıncı yaratan etkenler ise önem sırası düşük olandan başlayacak olursak rüzgar hareketi, baca hareketi ve yang ı ndır. Rüzgar etkisi kırılan camın konumuna bağlı olarak yararlı veya zararlı olabilir. Yangın katı dış duvarında büyük açıklık yok ise rüzgar etkisi minimum düzeydedir. Sprinklersistemli binalarda, dizayn basınç fark değeri üzerine rüzgar hareketinin etkisi ihmal edilebilir. Baca hareketi basıncı, bina içve dışı arasındaki sıcaklık farkı, bina yapısı, bina katlarının ve şaftlarının sızıntı alanlarına bağlı olarak değişir. Sprinkler sistemli binalar ile sprinkler sistemi olmayan binalar için baca hareketinin sebep olduğu basınçların hesabı farklı yapılır. Sprinkler sistemi olan bir yapıda yangın katındaki kırık bir camın meydana getirdiği büyük açıklığın sebep olduğu baca etkisinin yarattığı basınç, sprinkler sistemi olmayan binalara göre çok daha düşüktür. Yangın basıncına gelince, bunu ifade etmek için aşağıdaki (1) numaralı bağıntı kullanılabilir. ( 1) Burada, K. :3460 kg K/(m2s2 ) T 0 :ortam sıcaklığ ı (K) TF :yangın mahali sıcaklığı (K) h :2/3 x tavan yüksekliği Alt basınç değerinin hesabına bakarsak örneğin NFPA 92 A "Recomended Practice for Smoke-Control Systems" [3] da 2,75m tavan yüksekliği olan bir yapıda sprinkler sistemi yokken dizayn basınç fark değeri alt limiti olarak 25 Pa verilmektedir. Bu hesap NFPA 92 Ada yangın basıncına göre yapılmakta ve Article hesaplanan yangın basıncı değeri, genelde değeri 1,4 veya 1,5 olarak alınan bir emniyet katsayısı ile çarpılarak baca hareketi basıncı ve rüzgar hareketi basıncı da alt basınç değeri hesabına dahil edilmiş olmaktadır. Kapı kapayıcısı M,. Düşük basınç tarafı Yüksek J ıl A t,.P basınç tarafı w T0=294 K (21°C), TF=1200 K (927°C), h=(2/3)*2,75 m Şekil 3. Basıııçlaııdırıııa esnasında kapı üzerini etkiyen kuvveı/er dengesi. için (1) numaralı bağımlı kullanılarak LiP=16,3 Pa olarak hesaplanır. Emniyet faktörü 1,5 için; ı1P=16,3 Pa x 1,5 "' 25 Pa değerine ulaşılır. (2) Çeşitli kodlarda basınç farkı için verilen alt limit değerler aşağıda belirtildiği şekildedir. ♦ Avustralya Standardı-1668, üç kapı açıkken kapılardan akış hızı tam açık halde ortalama 1m/s ♦ BOCA National Building Code [4], en az 37,3 Pa (kapılar kapalı) ♦ New York - Yerel Kanun - No:84, en az 25 Pa (bütün kapılar kapalı), en az 12,5 Pa (herhangi üç kapı açık), açık kapılardan hız ortalama en az 2 m/s ♦ BYKHY[5], en az 50 Pa (bütün kapılar kapalı) en az 15 Pa (açık kapı durumu için) ♦ BS 5588 Part4, bütün kapılar kapalı iken en az 50 Pa ♦ NFPA92A, Üst basınç fark değeri, kapı üzerine uygulanan kuvvetler dikkate alındığında (3) no'lu bağıntı kullanılarak tespit edilebilir. Mr + A 11P (W/2) - F (W-d) = O (3) Burada, LiP: basınç farkı, (Pa), F: toplam kapı açma kuvveti, (N), Mr : kapı kapatıcı ve diğer sürtünmelere ait moment, (Nm), W : kapı genişliği, (m), A: kapı alanı (m2 ), d : kapı kolundan kapı çerçevesine olan mesafe, (m) Kapı kapatıcı ve diğer sürtünmeleri yenmek için uygulanması gereken kuwet Fr ile belirtilir ve Frkuvveti için (4) nolu bağıntı kullanılır. Fr kuvveti, üst basınç fark değerini belirleme de dikkat edilmesi gereken bir büyüklüktür. Fr = Mr / (W-d) (4) Tablo 1. Basınçlandırma esnasında kapı üzerini eıkiyen kuvvetler dengesi Bina Tipi Tavan Yüksekliği (m) Basınç Farkı (Pa) Sprinkler var Herhangi 12.5 Sprinkler yok 2.75 Sprinkler yok 4.57 Sprinkler yok 6.40 Kısaca alt basınç değeri ile ilgili yapılan hesaplamalar sonucu şu söylenebilir; sprinkler sistemi olan binalardaki yangınlarda oda pik sıcaklığının tavanda 200°C'un altında, yer seviyesinde ise 100°C'un altında olduğu düşünülebilir, sprinkler sistemi olmayan binalarda ise bu değer 850-950°C olabilmektedir.Üst basınç fark değerini belirten kriter, kapı koluna uygulanması gereken en fazla kuvvet ile bağlantıl ı olarak belirlenir. Amaç insanların herhangi bir zamanda kaçış kapılarını açabileceğinden emin olmaktır. Yangın ve Güvenlik m Sayı 71 Mayıs-Haziran 2003 25.0 35.0 45.0.40 Fr kuvveti Design ofSmoke Management Systems [6]'e 13N-90N, ve NFPA 92A [3]' ya göre ise 25N-60N olabilmektedir. Üst basınç değerini belirlemede, Fr kuvveti üzerine otomatik kapı kapatıcı kuvvetinin etkisi büyüktür. Tabii ki kapı genişliğinin de etkisi vardır. Bir örnekle açıklayacak olursak, 1m genişliğinde, 2, 15m yüksekliğinde bir kapı için kapıyı açmak için kapıya uygulanmasına izin verilecek en yüksek değer olan 133 N değerini aşmamak için Fr kuvveti 40N olduğunda
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=