35 YANGIN VE GÜVENLİK • TEMMUZ - AĞUSTOS / 2025 ÇEVİRİ özelliklerindeki azalma artar ve bu elemanlar artık hizmet yüklerini taşıyamaz hale gelir. Bu fenomenler, tüm çelik taşıyıcı sistemli binalar için geçerli olmamakla birlikte, çoğunluğu kozmetik onarımlar sonrasında kolayca kullanılabilir durumdaydı. Betonarme yapılarda, beton elemanlarda pul pul dökülme (spalling) ve çatlama (Şekil 1b) gözlemlenmiş, çoğu durumda bu elemanların taşıma kapasitesi korunmuştur. Betonun pul pul dökülmesi, yapısal elemanın kesitinin azalmasına ve yüksek sıcaklıklarda betonun ayrışmasına yol açmıştır. Bu pul pul dökülme, yapısal taşıma kapasitesini azaltmış, ancak şiddetli yangın maruziyetinde betonarme elemanların çökmesi, donatı çeliğinin dayanımını kaybetmesine ve buna bağlı olarak dayanım, deformasyon ve burkulma kayıplarına bağlı olarak gerçekleşmiştir. Hizmet yüklemeleri sırasında eğilme gerilmelerine maruz kalan betonarme elemanlarda, betonun ani uzama davranışı nedeniyle çatlamalar oluşur. Hizmet koşullarında, bu çatlamalar, betonarme kirişlerdeki boyuna donatılar sayesinde kontrol altında tutulur; çünkü çeliğin çekme dayanımı, betonunkinden daha yüksektir. Elemanın sıcaklığının artması, termal genleşme fenomenine yol açar ve çelik donatının serbest termal genleşmesi betondan daha fazla olduğu için beton çatlamaları artar. Bazı durumlarda, beton kaplamanın çok ince olması nedeniyle, betonun çatlaması sonucu parçaların kopması ve donatı çeliğinin tamamen açığa çıkması görülmüştür. En şiddetli yangın maruziyeti veya mekanik gerilme konsantrasyonu durumlarında, yüksek sıcaklık nedeniyle donatı çeliğinin mekanik kapasitesi azalınca betonarme elemanlar çökmüş ve artık yük taşıyamaz hale gelmiştir. Bu durumlarda yıkım gerekmiştir. Çelik-beton kompozit yapısal elemanlarda gözlemlenen hasarlar, çelik veya betonarme elemanlarda görülenlere benzer olup, çelik elemanlarda burkulma ve çökme ile betonda pul pul dökülme yaşanmıştır. Ahşap taşıyıcı sisteme sahip binalar tamamen yanmış ve geriye sadece beton temel döşemeleri kalmıştır. Buna karşılık, taş yığma (masonry) binalar, çatı ve döşemelerin ahşap kısımları yanmasına rağmen taşıma kapasitelerini korumuştur. 2.2. Cephelerdeki hasarlar Cepheler, WUI-Ind yangınları sırasında iki farklı şekilde davranmıştır. Bir yandan bazı cepheler yangının binanın içine girmesini engelleyerek koruma sağlamış, diğer yandan yangın dayanımı düşük olan cepheler yangına direnememiş ve yangının içeri girmesine izin vermiştir. Gözlemlenen binaların önemli bir kısmında (yaklaşık %34,8) cephenin tamamında taşıyıcı olmayan tek katmanlı tuğla veya beton blok duvarlar kullanılmıştır. Diğer yaygın bir uygulama, yaklaşık iki metre yüksekliğinde tuğla duvar ve üst kısmın tek katmanlı çelik kaplama (%44,9) veya poliüretan (PUR) çekirdekli sandviç paneller (%2,5) ile kaplanması şeklindedir. Diğer durumlarda, cephelerin yalnızca tek katmanlı çelik kaplama (%7,4) veya açıklıklar (pencereler, makine geçiş alanları vb.) (%10,3) olduğu görülmüştür. Sadece ahşap yapıdan yapılan ve tamamen yanan binalarda, ahşap cepheler analiz dışında tutulmuştur. Tablo 2’de sanayi sahalarında tespit edilen cephe duvar tiplerine dair detaylar verilmiştir. Kil tuğla duvarlarda çatlama ve parça kopmaları, kil malzemenin termal genleşmesi sonucu iç kısımdaki çekme gerilmeleri nedeniyle oluşmuştur. Beton bloklarda görülen pul pul dökülme, beton yapı elemanlarında görülen olaya benzer şekilde gerçekleşmiştir. Çatlamalara, kopmalara ve pul pul dökülmelere rağmen, bu tip duvarlar çoğu durumda yangına karşı belirli bir ısıl yalıtım ve bütünlük kapasitesini koruyabilmiştir. Masonry (yığma) duvarların çökmesi, çoğu zaman onlara bağlı taşıyıcı elemanların çökmesiyle ortaya çıkmıştır. Çelik kaplamalı cephelerde ise yüksek sıcaklık kaynaklı termal genleşme nedeniyle distorsiyon (şekil bozulması) ve burkulma görülmüştür. Çelik kaplamalar, cıvatalarla sabitlenmiş olup, bu sabitleme çeliğin termal hareketini kısıtlayarak bağlantı noktaları arasında burkulmalara neden olmuştur. Bu durum, kaplamanın düşey ek yerlerinde açıklıklar meydana getirerek alevlerin, sıcak gazların ve korların içeri girmesine izin vermiştir. Sandviç panel cephelerde ise dış çelik kaplamanın yangınla yırtılması sonucu, poliüretan çekirdekli yalıtım malzemesinin yatay ve düşey yönde yangının cephede yayılmasına neden olduğu görülmüştür (Şekil 2b). Sandviç Şekil 1. Sanayi bina taşıyıcı sistemlerinde hasarlar – a) çıplak çelik yapının çökmesi; b) betonarme elemanlarda beton dökülmesi (spalling) ve seramik yığma duvarlarda yüzey soyulması – [13] (a) (b)
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=