Yangın ve Güvenlik Dergisi 227. Sayı (Kasım-Aralık 2021)

Yangın ve Güvenlik / Kasım-Aralık 2021 33 yanginguvenlik.com.tr - Kulüplerdeki büyük insan yoğunluğu, güvenli bir bölge- ye gitmek için mahalli terk etmede önemli gecikmelere ve dolayısıyla panik başlangıcına neden olabilir; - Kulüp ziyaretçilerinin sarhoşlukları, acil bir durumda ye- tersiz veya kendini bilmez davranışlarına yol açabilir ve bu da hızlı tahliyeyi önleyebilir; - Yangınların, gece kulüplerinin tamamına hızla yayılma özellikleri vardır. - Askı tavanların dans pistine ve insanların toplu olarak toplandığı diğer yerlerde çökme olasılığı yüksektir. Gece kulüplerinde yangın çıkması durumunda insanla- rın emniyetinin sağlanması sorunu günümüzde güncelliğini korumaktadır. Bu makale, gece kulüplerinde yangın duru- munda insanların tahliyesini sağlamak için gereken sürenin değerlendirilmesiyle ilgili konuları ele almaktadır. 2. YÖNTEMLER Yangın durumunda bir gece kulübünde insanların emni- yet seviyesini yansıtan en önemli gösterge, güvenli bölgeye ulaşmak için kaçış süresidir. Yangın koşullarında insan dav- ranışının en önemli sorunları şunlardır: panik, mekân ile ilgili yönelim kaybı, hızlı ve zamanında tahliyenin imkânsızlığı [9]. Tahliye süresini tahmin etmek için simülasyon yöntem- lerini kullanmak gerekir. Paniğe maruz kaldıkları için bina alanında bir insan kalabalığı hareketi modeli oluşturmaya ihtiyaç vardır. Kalabalığın davranışının karmaşık matematiksel sistem modellerine dayalı olarak incelenmesi oldukça yakın bir za- manda başlamıştır. Bu konuyla ilgili ilk yayın 2000 yılında Nature dergisinde yayınlandı [10] ve orada trafik sıkışıklığı ve gerçek bir paniğe uğramış kalabalıkta gözlemlenen, pa- niğe yeni insanların dahil olması gibi bir dizi karakteristik fenomen tespit edildi ve bunlar ilk kez matematiksel mo- delleme kullanılarak yeniden üretildi. Bu çalışmayı takiben, modelin olası zorluklarının çeşitli yönlerini inceleyen litera- türdeki [11-13] diğer yazarlar tarafından benzer modeller önerilmiştir. Verilen çalışmaların analizi, kalabalık grup dinamikleri- nin başarılı bir şekilde modellenebileceğini gösterdi. Simü- lasyon modelleri oluşturma, devam eden süreçleri incele- mede etkili araçlardan biridir. Verilen simülasyon yöntemi, daha geniş bir alternatif aralığını dikkate almayı, karar ka- litesini iyileştirmeyi ve bunların sonuçlarını tahmin etmeyi mümkün kılar. Yapılan çok sayıda gözleme göre [14], acil durumlarda insan davranışı aşağıdaki faktörlerle karakterize edilir: - Mekân ve zaman olarak yönelimin kısmen veya tama- men kaybı; - Kalabalığın yüksek derecede savrulması, yani yangının çıktığı alanlarında yüksek yoğunlukta insan olması du- rumunda her yöne kaotik yani düzensiz hareket; - Hareket hızında önemli yavaşlama, örnek olarak, yara- lanmalardan, alkol ün getirdiği sarhoşluktan, kalabalık- taki belirgin insan yoğunluğu, vb. kaynaklanan. - Çıkışın görüş alanı içinde olması koşuluyla, bina dışın- daki en yakın çıkışa ulaşma eğilimi; - En yakın insan grubuna doğru hareket etme eğilimi (kalabalığın çekiş etkisi); - Görüş mesafesinde olmaları durumunda en yakın kur- tarıcılara doğru hareket etme eğilimi. Panik ihtimalini hesaba katarak tahliye simülasyonu modellemesine yönelik en umut verici yaklaşım etmen ta- banlı yaklaşımdır. Etmen tabanlı modellemede (agent-ba- sed modelling), incelenen sistem, belirli kurallara göre birbirleriyle etkileşime giren, birçok etmenden meydana gelir. Sistem davranışının integral (bütünsel) düzenlilikleri bireysel etmenlerin karşılıklı etkileşimleri ile oluşur. Etmen davranış kuralları simülasyon sırasında, özellikle, eğitimin bir sonucu olarak, değiştirilebilir. Etmen tabanlı modellemenin en önemli avantajı, bu modelin, her hususun bağlantıları hakkında herhangi bir bilgi, olmadan geliştirilebilir olmasıdır. Model geliştirici sistem özellikleri hakkında çok kapsamlı bir ölçekte çok az şey bilebilir; fakat her etmen davranışının kendisine ait mantığını anlayarak bir sistem modeli kurabilir ve buna- lar üzerine kapsamlı özellikleri elde edebiliriz. Bu, verilen yaklaşımın, bir yangın durumunda tahliye süresini tahmin etme sürecinde, her bir etmenin fiziko-psikolojik davranış özelliğini dikkate almak için bir zemin hazırlayabileceği an- lamına gelmektedir. Etmen tabanlı modeller, kritik noktaların, sonrasında meydana gelecek aşırı şiddetli sonuçların geri döndürü- lemez bir nitelik kazanacağı, zaman içinde belirlenmesine yardımcı olabilir. Yangın durumunda bir gece kulübünden insanların tahliyesi için bir simülasyon modeli geliştirmek için, dille- re ve karmaşık bilgi sistemleri geliştirme uygulamalarında benimsenen yöntemlere dayalı bir araç [19, 20] olan Any- Logic simülasyon modelleme sistemi kullanıldı [15-18]. Saint Petersburg'daki gece kulüplerinden birinin inşa- at planı ve bunun yanında halka açık etkinlikler sırasında katılımcı sayısıyla ile kulüple ilgili istatistiksel veriler model temeli olarak kullanılmıştır. Belli tarihlere kulüp ziyaretçile- rinin sayısı yaklaşık 1.000 kişiye ulaşmaktadır.