Yangın ve Güvenlik Dergisi 210. Sayı (Ekim 2019)

Yangın ve Güvenlik / Ekim 2019 43 yanginguvenlik.com.tr doğru kütle genişlemesi gerçekleştirir. Soğumanın sonucu olarak ve atmosferdeki oksijenle reaksiyonundan sonra, metal oksit soğumadan sonra siyah veya gri duman olarak bulu- nabilir. Buhar veya duman yeterli ısıya sahip olduklarından, yapışkan bir atık bırakırlar. Amerika Elektrik Elektronik Enstitüsü’nün yaptığı deneysel çalışmalardan şu sonuç çıkmaktadır: Arktan kaynaklı ısı enerjisi insanı çok uzak mesafelerden bile öldürebilir veya yaralayabilir. Örneğin, 3,6 mmesafeden bile 2. derece yanıklara sebep ola- bilir. 2. derece yanık, 1 saniyede cilt üzerinde meydana gelen 1,2 cal/cm2 ısı enerjisi artışına denmektedir (eşik değer). Elektrik arkının yoğunluğuna bağlı olarak ısı radyasyonu, etrafındaki yanıcı maddeleri de alevlendirebilir. Oluşabilecek erimiş metal sıçramaları yangın riskini arttırır. Ayrıca elektrik arkından kaynaklanan toksik nedeniyle, aşınmaya maruz kalan tehlikeli bölgedeki çalışanlar, derilerindeki yanmanın dışında ciddi akciğer hasarı da alabilirler. Ark patlaması ölüme sebebiyet verecek derecede yanıklara sebep olur. Elektrik kazaları sebebiyle hastanelere başvuranla- rın büyük çoğunluğunun maruz kaldığı kaza sebepleri elektrik çarpması veya elektrik şoku değil, bunların %80’i elektrik ark kazalarıdır. Bu kazalar sonucu oluşan yüksek dereceli yanıkların ve ölümlerin çoğu ısı ve aleve dayanıklı olmayan elbiselerin veya iç çamaşırlarının alev alması ve yanmaya devam etmesi sonucu meydana gelir. Mekanik: Elektrik arkının gelişimi sırasında diğer bir fizik- sel reaksiyon ise 5-15 ms arasında 0,3 MPa’ya varan devasa bir basınç dalgasının oluşmasıdır. Bu 20-30 t/m 2 basınca denk gelir. 22 kA bir elektrik ark patlamasının 60 cm mesafedeki etkisi 225 kg olacaktır. Eğer kesintisiz basınç dalga yayılması oluşmazsa, elektrik donanımını ve çevresindekileri yok etme riskine sahiptir. Kapılar ve kaplamalar patlayabilir, borular ve ekipmanlar parçalanabilir. Ses: Elektrik ark patlaması ile 160 dB’e varan ses basınç seviyesine ulaşılabilir. Bu da insanları sağır edebilecek bir seviyedir. Bir örnek vermek gerekirse 30 m mesafeden bir jet motorunun sesi 140 dB’dir. Işık: Gözlere oldukça zarar vermektedir, körlüğe kadar sebebiyet verebilir. Eğer ışık enerjisi çok yüksekse ultraviyole yanıklar meydana getirir. Korunmak için gözlere bir patlama anında zarar vermeyecek koyuluğa sahip ve ilgili standartlara göre sertifikalı elektrik ark vizörleri veya vizörün bulunduğu elektrik ark koruyucu başlıkları kullanılmalıdır. ELEKTRİK ARKININ ZARARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Mesafe : Zararın büyüklüğü yaklaşık olarak elektrik arkına uzaklığın karesi ile orantılı olarak azalmaktadır. Bir başka deyişle uzaklığı 2 katına çıkarmak zararı 4 kat azaltmaktadır (Ortama göre değişiklik gösterebilir). Sıcaklık: Arkın sıcaklığının 4. üssü ile vücut sıcaklığının 4. üssü arasındaki fark ile alınan enerji arasında oran bulun- maktadır. Emiş Katsayısı: Vücuda gelen enerji ile vücudun aldığı enerji arasındaki orandır. Zaman: Maruz kalınan zaman arttıkça alınan enerji de artmaktadır. Arka Maruz Kalan Vücut Bölgesi: Arka maruz kalan vücut bölgesi ne kadar büyükse, emilen enerji de o kadar artar. Tehlike Enerji Düzeyinin Hesaplanması: kJ/m 2 , J/cm 2 , cal/cm 2 olarak belirtilir. Arkın İsabet Açısı: İsabet açısı ile alınan enerji orantılıdır. En fazla enerjiye 90 derecelik bir açıda isabet alınması duru- munda maruz kalınır. ELEKTRİK ARK KAYNAKLI YARALANMALAR - Termal yanık yaralanması - Patlama basınç dalgası yaralanması - İşitme kaybı yaralanması - Zararlı elektromanyetik emisyonlar - Yüksek toksik gazların salınımı - Şarapnel yaralanması