Yangın ve Güvenlik Dergisi 199. Sayı (Mayıs-Haziran 2018)

48 Yangın ve Güvenlik / Mayıs-Haziran 2018 yanginguvenlik.com.tr YANGIN / MAKALE önemli hususlardan biri ise zıt zamanlı yanmada yangın asi- metrisinin oluşmasıdır. Kapalı bir binada yangın kökenine ula- şıldığında veya köken olarak düşünülen bölgede tutuşmanın başladığı noktanın tepe noktası olan tavan bölgesinde sıva- ların dökülmüş olduğu ve bu bölgenin diğer bölgelerden çok temiz olduğu, islenmenin olmadığı görülmektedir. Asimetri- nin diğer tarafı olan zeminde ise yanan malzemede çukurlaş- ma veya tamamen yanmış ise zeminde gözle görülür 2.3 Eş zamanlı Alev Yayılması. 2.2. Zıt ve Eş Zamanlı Alevlerin Yakıtlar Üzerindeki Deseni Bir yakıtın aşağıdan veya yukarıdan tutuşturulduğunun anlaşılması için yakıtın yatay yüzeyindeki derinlemesine olu- şan çukur ile yakıtın kenarlarında oluşan deformelere bakıl- malıdır. Yatay yüzeyde başlayan tutuşmada yüzeyde çanak şeklinde eğimle zıt yönlere ilerlemesi yangının yukarıda baş- layıp aşağıya doğru aktığını göstermektedir. Aşağıdan baş- layan tutuşma yukarıya doğru ilerlerken daha fazla yanma derinliği ile eğim ve genişlik oluşturmaktadır. Bazen de tutuş- ma sırasında yukarıdan aşağı yarılma ve delinmelerden aşağı doğru akarak gerçekleşebilir. Araştırmacı, bu yarılma ve de- linmelerde aşağı doğru akarak gerçekleşen yanma yönünün nasıl gelişeceğini akılda tutmalıdır. [Bakınız şekil.2.2] Şekil 2.1. Alevin Eş ve Zıt Zamanlı Yayılmasına Örnekler. [Beyler ve DiNenno (1994)'ten kabul edilmiştir.] 2 yayılmasından yola çıkılarak yangının hızı ile eş ve zıt zamanlı yanma unsurları ele alınmaktadır. 2. ALEV YAYILMASI Normal şartlarda bir yangının büyümesi alevin yanan malzemenin üzerinde ilerleyerek yayılmasını içerir. Ancak her yangın normal şartlarda yanan malzemenin üzerinde ilerlemediği gibi, yangın sürecinde birçok karmaşıklığı da beraberinde getirmektedir. Yangın, kimyasal ve fiziksel süreçler arasındaki birçok etkileşimi içeren karmaşık bir süreçtir.( 1 ) Yangının büyüyüp hızlanması yanan malzemenin özelliklerine ve yakıt yüzeyinin eğim ve yönüne bağlıdır. Genel olarak, alevin yayılımı zıt ve eş zamanlı olarak iki ayrılmaktadır. Alevin zıt zamanlı yayılması için tutuşmanın bir düzlem üzerinde başlaması gerekmektedir. Yanmanın başlamasından sonra havanın yangın bölgesine alttan gelerek alevler ile birlikte yukarı doğru hareket ederken, alevler aynı zamanda yanan yüzey üzerinde sağa ve sola yavaş bir şekilde ilerlemektedir. 2.1 Zıt Zamanlı Alev Yayılması . Zıt zamanlı alev yayılımı olarak da bilinen yayılma, alevlerin ve sıcak gazların akışlarının ters yönlere doğru ilerlemesidir. Konu ile ilgili örnek şekil 2.1 de görüldüğü gibi yatay bir yüzeyde alevlerin ters yönlere doğru ilerlemektedir. Alevler ters yönlere ilerlerken önündeki yakıtı her n kadar ısıtsa da alevler genellikle yavaş ilerler. Gözden kaçırılmaması gereken önemli hususlardan biri ise zıt zamanlı yanmada yangın asimetrisinin oluşmasıdır. Kapalı bir binada yangın kökenine ulaşıldığında veya köken olarak düşünülen bölgede tutuşmanın başladığı noktanın tepe oktası olan tavan bölgesinde sıv ların dökülmüş olduğu ve bu bölgenin diğer bölgelerden çok temiz olduğu, islenmenin olmadığı görülmektedir. Asimetrinin diğer tarafı olan zeminde ise yanan malzemede çukurlaşma veya tamamen yanmış ise zeminde gözle görülür derecede tahribatlar oluşmaktadır. ŞEKİL 2.1 Alevin Eş ve Zıt zamanlı Yayılmasına Örnekler. [Beyler ve DiNenno (1994) 'ten kabul edilmiştir.] 2.2 Zıt ve Eş Zamanlı Alevlerin Yakıtlar Üzerindeki Deseni. Bir yakıtın aşağıdan veya yukarıdan tutuşturulduğunun anlaşılması için yakıtın yatay yüzeyindeki derinlemesine oluşan çukur ile yakıtın kenarlarında oluşan deformelere bakılmalıdır. Yatay yüzeyde başlayan tutuşmada yüzeyde çanak şeklinde eğimle zıt yönlere ilerlemesi yangının yukarıda başlayıp aşağıya doğru aktığını göstermektedir. Aşağıdan başlayan tutuşma yukarıya doğru ilerlerken daha fazla yanma derinliği ile ğim ve geniş ik oluş urmaktadır. ze de tutuşma sırasında yukarıdan aşağı yarılma ve delinmelerden aşağı doğru akarak gerçekleşebilir. Araştırmacı, bu yarılma ve delinmelerde aşağı doğru akarak gerçekleşen yanma yönünün nasıl gelişeceğini akılda tutmalıdır. [Bakınız şekil.2.2] Şekil.2.2 Alevlerin Yukarıdan ve Aşağıdan İlerleme Yönleri ile Oluşan Yangın Desenleri. 2.3 Eş zamanlı Alev Yayılması. Alev yayılma yönünün gaz akışı ve rüzgâr yönü ile aynı yöne ve rüzgârında desteği ile alevlerin bölünmeden sıcak gazlar ile birlikte eş zamanlı ilerlemesidir. Eşzamanlı alev yayılmasının önemli örnekleri, duvar ve tavanlardaki alev yayı ve çarpma izleridir. Bir diğer husus ise yakıt kütlesinin Şekil 2.2. Alevlerin Yukarıdan ve Aşağıdan İlerleme Yönleri ile Oluşan Yangın Desenleri 2.3. Eş Zamanlı Alev Yayılması Alev yayılma yönünün gaz akışı ve rüzgâr yönü ile aynı yöne ve rüzgârında desteği ile alevlerin bölünmeden sıcak gazlar ile birlikte eş zamanlı ilerlemesidir. Eşzamanlı alev ya- yılmasının önemli örnekleri, duvar ve tavanlardaki alev yayı ve çarpma izleridir. Bir diğer husus ise yakıt kütlesinin altından tutuşması ile alevlerin önündeki yakıt kütlesinin üst bölgeleri- ni ısıtarak yanmayı hızlandırmasıdır. [Bakınız şekil.4(a,b)] 2.4. Eğimli Yüzeylerde Alevlerin Yayılması Aşağıda şekil.2.4 bakıldığında farklı eğimlerin yüzeyle- rinde zıt zamanlı ve eşzamanlı akışlar görülmektedir. Eğim- li yüzeylerde yangınlar, ahşap duvar kaplama, merdiven ve korkuluklar gibi, aynı yöne ilerleyen yangının yayılma şeklini göstermektedir. Yapılardaki çoğu merdiven, rampası ve kor- kulukları yatay olarak 30° ila 50° derece eğimli olduğu bi- linmektedir. Eğimli olan bu bölgelerde yangının yayılımında yanan nesne önünden alevlerin direk temas etmesi ile yakıt kendisine iletim ve ışınım ile ısı transferlerini sağlamaktadır. Alevler eş zamanlı ilerlerken yüzey üzerinde havanında et- kisiyle bükülerek yüzeye çarpması ile eğim oluşturmaktadır. 3. EĞİMLİ AÇILARDA ALEVLERİN YAYILMASINDA BİR SAHA ÖRNEĞİ 1987 de Londra Krallık Yeraltı Metro istasyonundaki yürü- yen merdiven yangını, daha önce yeterince ele alınmayan bir mekanizmayı bina yangınları kapsamında "Eğimli Hendekler" ele aldı. Eğimli Hendek diye tanımlanan bu mekanizma dikey zemin ve yan duvarlarla kapalı yanıcı yüzeylerden oluşmak- tadır. En iyi tanımlama ile her iki tarafta da duvarlar bulunan kapalı tünel şeklinde bir merdivendir. Dikey yüzeylerden yu- karı doğru alevin yayılımı genellikle eşzamanlı akış sağladığı Şekil. 2.4 Farklı Alevler ile Yangın ve Yakıt Arasındaki Etkileşim. Zıt Eğimli Açılar; -90 derece, -45 derece, 0 derece; eşzamanlı akış: +45 derece +90 derece.( 2 ) 3. EĞİMLİ AÇILARDA ALEVLERİN YAYILMASINDA BİR SAHA ÖRNEĞİ 1987 de Londra Krallık Yeraltı Metro istasyonundaki yürüyen merdiven yangını, daha önce yeterince ele alınmayan bir mekanizmayı bin yangınları kapsamında "Eğ mli Hendekler" ele aldı. Eğimli Hendek diye tanımlanan bu mekanizma dikey zemin ve yan duvarlarla kapalı yanıcı yüzeylerden oluşmaktadır. En iyi tanımlama ile her iki tarafta da duvarlar bulunan kapalı tünel şeklinde bir merdivendir. Dikey yüzeylerden yukarı doğru alevin yayılımı genellikle eşzamanlı akış sağladığı için hızlı olup, ancak bu yangının gerçekleştiği yerin geometrisiyle hızı artabilir veya eksilebilir. Bir köşede veya kapalı bir yanıcı merdiv nin yan duv rlarının içe dönü (tünel gibi) ve anıcı yüzeyl re sahip ise yukarı yayılan yanma yüzeyleri arasında çapraz radyasyon (geri besleme radyasyonu) ile artabilmektedir. Yüzeyler arası çapraz radyasyon yangının yayılma oranı ve yanma hızı domino etkisi şeklinde büyük ölçeklerde artırdığı King's Cross Metro İstasyonunda net bir şekilde görülmüştür. [Bakınız Resim.1(a,b,c,d,e,f)] Şekil 2.4. Farklı Alevler ile Yangın ve Yakıt Arasındaki Etkileşim. Zıt Eğimli Açılar; -90 derece, -45 derece, 0 derece; eşzamanlı akış: +45 derece +90 derece.( 2 )