Yangın ve Güvenlik Dergisi 198. Sayı (Nisan 2018)

Yangın ve Güvenlik / Nisan 2018 9 yanginguvenlik.com.tr nın sebebi, dalgıçlar yukarı doğru çıkarırken yüksek basınç- tan düşük basınca hızlı geçiş sağlanması ve vurgun diye tabir edilen olayın önlemesidir. UÇAN BALONLARIN RISKI Helyum gazı yanıcı olmadığından, helyum ile dolduru- lan uçan balonlar çocuklar için bir risk taşımaz. Tehlikeli olan uçan balonlar; hidrojenle veya diğer yanıcı gazlarla doldurulan balonlardır. Günümüzde uçan balonlarda hidrojen gazı kulla- nılması yasak olup sadece helyum gazı doldurulabilmektedir. Helyumun kaldırma kuvveti hidrojenin kaldırma kuvvetinin onda biri olmasına rağmen, yanıcı olmadığı için uçan balonlar- da helyum gazı tercih edilir. Hatta, tercih edilmesinin ötesinde, uçan gazlı balonlarda helyum gazı kullanımı zorunludur. Helyum; yanmayan ve çok güvenli bir gaz olmasına rağ- men üretimi zor ve pahalı olduğundan, uçan balonların yanıcı ve zehirli gazlarla doldurulduğu sık olmaktadır. Hidrojenden sonra evrende en çok bulunan element helyum olmasına rağmen pahalı olmasının nedeni, atmosferdeki diğer birçok gazın aksine helyumun Joul-Thomson katsayısı (Gerçek gaz- ların sıcaklığının basınca göre değişimi Joule-Thomson kat- sayısı ile belirlenir ve µ = dT/dP olarak tarif edilir. Bu değer, ∆ P basınç düşmesi sırasındaki ∆ T sıcaklık farkında ölçülür. Pozitif bir µ değeri gazın genişlemeyle soğuduğunu, negatif değeri ise ısındığını belirtir) negatif olduğundan havanın sı- kıştırılmak suretiyle sıvılaştırılmasını engeller ve havadan elde edilmesini imkânsız hale getirir. Helyum gazı ile doldurulan uçan balonların herhangi bir tehlikesi yoktur. Sokaklarda satış yapan seyyar satıcıların ba- zılarının balonları, karpitten elde edilen karpit gazı veya la- vabo açıcısınden elde edilen gaz ile doldurulmaktadır. Karpit veya lavabo açıcısı gazı yanıcı olduğudan bu gazlarla doldu- rulan balonlar tehlikelidir. Helyum ile aralarında büyük bir fi- yat farkı bulunduğundan merdiven altı uçan balonlar oldukca yangındır. Seyyar satıcılardan çocuklar için satın alınan balon- ların helyum ile doldurulduğundan emin olunmalıdır. HELYUM TÜPLERININ KULLANILMASI Basınçlı helyum tüpleri; yüksek sıcaklıkta veya yangın ortamında kaldığı takdirde, sıcaklığa bağlı artan basınçtan dolayı yırtılabilir. Tüpler, yangın yükünün fazla olduğu ortam- larda bulundurulmamalı, tüplerin depolandığı yerde sıcaklık 50°C’yi aşmamalıdır. Serin, kuru, iyice havalandırılmış, parla- yıcı ve yanıcı maddelerden uzak yerlerde bulundurulmalıdır. Düşme ve devrilmelerini önlemek için, dik olarak ve sağlam şekilde sabitlenmelidir. Helyum tüpleri sadece iyice havalandırılan yerlerde kul- lanılmalıdır. Havadaki oksijen seviyesinin %19.5’un altına düş- mesine neden olabilecek yüksek konsantrasyonda gaz biri- kimini engellemek için havalandırma yapılmalıdır. Kullanım dışındayken, tüplerin kapakları takılı olmalı, her kullanımdan sonra ve tüp boşalınca tüp vanası mutlaka kapatılmalıdır. Tüpler fiziksel hasardan korunmalı, yerde sürüklenmemeli, kaydırılmamalı ve yuvarlanmamalıdır. Helyum balonlarının emniyetli olarak şişirilmesi için do- lum cihazı ile tüplerin doğru kullanılmaları gerekir. Doğru etiketlenmiş helyum tüpü kullanılmalıdır. Doldurulan tüpün üzerinde He simgesi yazılı olmalıdır. Çocuklar ve kullanmasını bilmeyen yetişkinler balon şişirme cihazını kullanmamalı, ba- lon şişirme cihazı tüpe takılmadan önce açılmamalıdır. Yangın ile mücadele ekibi solunum cihazı takmalı ve aleve dayanıklı elbise giymelidir. Uygun koruyucu donanım kullanıl- malı ve uygun havalandırma sağlanmalıdır. Kaza sonucu gaz yayılması durumunda alandan tüm personel tahliye edilmeli- dir. Yangın içinde kalan tüpler soğutulmalı, yangın söndükten sonra da bir süre daha su sıkılarak soğutmaya devam edil- melidir. SONUÇ Uçan balonlarda yanıcı olan hidrojen, asetilen ve metan gibi gazlar kullanılmamalı sadece helyum gazı kullanılmalı- dır. Helyumla şişirilen uçan balonlar istenilse bile yakılamaz. Zehirsizdir ama kapalı alanda tahliye edilmez ve solunursa boğulmaya, fazla solunması ciddi akciğer hasarına hatta ölü- me bile neden olabilir. Balonların şişirildiği ortamda havalan- dırma yapılması şarttır. Tüpler basınç altında tutulduğundan serin ortamda veya normal sıcaklıktaki ortamlarda muhafaza edilmelidir. KAYNAKLAR [1] Yiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang: Corre- cted Values for Boiling Points and Enthalpies of Vapori- zation of Elements in Handbooks. In: Journal of Chemical & Engineering Data. 56, 2011, S. 328–337, DOI:10.1021/ je1011086. [2] http://www.ucanbalonal.net/gazli-ucan-balon-tehlike- li-midir/? [3] http://www.ta2iru.com/giris/evde-amator-bilim/yere-ya- kin-uzay/helyum-gazi-genel-guvenlik-uyarilari-birlesti- rilmis/ [4] https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Balon_ (hava_ taşıtı)&oldid=19204226 [5] http://www.howstuffworks.com/helium.htm/printable [6] http://en.wikipedia.org/wiki/Balloon [7] Güvenlik Bilgi Formu, Helyum (Basinçli Gaz Halinde), SOL TK Teknik Gaz Sanayi, 2011.