Yangın ve Güvenlik Dergisi 195.Sayı (Kasım-Aralık 2017)

8 Yangın ve Güvenlik / Kasım-Aralık 2017 yanginguvenlik.com.tr İTFAIYECİ KÖMÜRLÜK YANGINLARI Prof. Dr. Abdurrahman KILIÇ İTÜ Makina Fakültesi D oğalgaz ve fuel-oil yakıtlı kazanlar artsa da, henüz kömürlü sobalar ve kazanlar birçok şehirde yoğun olarak kullanılmak- tadır. Kömürün çıkarılması, taşınması ve yakılması birçok çevre problemini beraberinde getirir. Kömür kullanımı; büyük kütle içinde az enerji taşındığı için araç sayısının trafiği güçleştirmesi, araçların yollara zarar vermesi, kömürlüğe boşaltmak için yola yıkılarak mahalle sakin- lerini huzursuz etmesi, depolama için büyük hacım gerekmesi, yakma veriminin düşük olması, yakıldıktan sonra çevreyi kirletici katı ve gaz atıkların oluşması, katı atıkların atılması ve çıkarıldığı yerin doğal yapısının bozulması gibi çok sayıda sakınca taşımaktadır. Bunların dışında, kömür- lerin yanma sonucu açığa çıkan atıkların bacalarda kurum oluşturarak, depolarda kızışarak veya küller içinde kalan sönmemiş korlar nedeniyle yangına sebep olması da önemli problemlerdendir. Bu konular; her biri üzerinde geniş olarak durulması gereken konulardır. Fakat burada sadece kömürlük yangınları üzerinde durulacaktır. Kömür depolarında içten yanma olduğundan söndürülmesi çok zordur. Söndürmek için kömür yığınını dağıtmak gerekir. Çoğu zaman, kömürlük bodrum katlarda küçük hacımlarda bulunduğundan, yan- ma oluştuğunda kömürün dağıtılması ve dışarı çıkararak dağıtılması da kolay olmamakta, yangın binanın diğer bölümlerine yayılmakta ve hasar büyük olmaktadır. KÖMÜR KIZIŞMASI Özellikle kömürlerin uygun depolanmaması, yeterince havalandı- rılmaması, yaz aylarında içten yanmalara neden olmaktadır. Bir mad- denin herhangi bir kayaktan ısı almadan, kendi kendine içten yanmaya başlaması, kendiliğinden yanma olarak tanımlanır. Yanmaya neden olan ısı, maddenin ortamdaki oksijen ile tepkimeye girmesiyle oluşur. Kömür oksitlenmesi normal sıcaklıkta başlayan bir reaksiyondur. De- polanan kömür havanın oksijeni ile oda sıcaklığında reaksiyona girer ve oksijen kömüre fiziksel olarak bağlanır. Daha sonra serbest radikallerin reaksiyonları sonucu peroksitler oluşur ve kömürün yüzeyi oksijence zengin bileşikler ile kaplanır[1-3]. Kömür depolarında en önemli sorun, oksidasyon sonucu kendili- ğinden kızışma ve açık alevli yangınların ortaya çıkmasıdır. Oksitlen- meyi etkileyen parametreler içinde; kömürün yapısı, ortamdaki oksije- nin kısmi basıncı, sıcaklık, kömürün içerdiği nem miktarı ve parça bo- yutu sayılabilir[1]. Bütün kömür cinsleri oda sıcaklığında bile az ya da çok oksitlenir. Yanma hızı, bünyesindeki oksidasyon hızı ve sıcaklığı ile doğru orantılıdır. Islanma ile oluşan ısı ve pirit içerikleri bu oksidasyo- nun artmasına neden olur ve kömür sıcaklığı ısınmanın çok daha hızlı olduğu ekzotermik reaksiyonun oluşacağı seviyeye çıkar ve yanmaya neden olur [2]. Kömürün kendiliğinden yanması ve bu olayı etkileyen faktörler ko- nusunda çok sayıda araştırma yapılmış olmasına karşın, konu henüz tam anlamıyla aydınlatılamamıştır. Bunun başlıca nedenleri, kömürün karmaşık yapısı ve olayı etkileyen faktörlerin çok fazla oluşudur. Olayın meydana gelişinde rol oynayan faktörler, iç (endojen) ve dış (ekzojen) faktörler olmak üzere iki grupta toplanabilir. İç faktörler, kömür dama- rının fiziksel ve kimyasal özelliklerini kapsar[1]. Dış faktörler, üretim ve stoklama sırasındaki atmosferik koşullar ile kömür üretiminde uygula- nan madencilik tekniği ve jeolojik yapı ile ilgilidir. Kömürdeki pirit, özellikle nemli ortamda kolayca oksitlenebilmek- te, fazla miktarda ve çok ince taneli olarak bulunması durumunda ise tepkime hız kazanmaktadır. Bu sırada açığa çıkan ısı, kömürün sıcaklı- ğının yükselmesine katkıda bulunmaktadır. Ayrıca, pirit, oksitlendiğin- de şişerek kömürün parçalanmasına, diğer bir deyişle yüzey alanının artmasına neden olmaktadır [4, 5]. KÖMÜR ATIKLARINDAN OLUŞAN YANGINLAR Kömürden kaynaklanan yangınlardan biri de kömür atıklarının se- bep olduğu yangınlardır. Sobalardan, ocaklardan, ızgaralardan veya kalorifer kazanlarından çıkarılan sıcak kül ve tam yanmamış kömürler, kokusundan ve kirletmesinden kurtulmak için bir kap içerisinde bah- çeye, merdiven boşluğuna veya dışarı konmakta, küller içinde bulunan kıvılcımlar rüzgâr tesiri ile çevrede yangına neden olmaktadır.