Yangın ve Güvenlik Dergisi 193.Sayı (Eylül 2017)

Yangın ve Güvenlik / Eylül 2017 9 yanginguvenlik.com.tr 2. BUZDOLABI YANGINLARININ SEBEPLERİ Konutlarda kişi başına tüketilen enerji miktarı artarken elektrikten kaynaklanan yangın sayısı da artmaktadır. Yan- manın olabilmesi için gerekli enerji kaynağı, buzdolapların- da elektrik enerjisidir. Buzdolapların da aydınlatma ama- cıyla lambalarda, akışkanı sıkıştırmak için kullanılan komp- resörde ve kontrol elemanlarında elektrik enerjisi kullanılır. Kablolardan aşırı akım geçmesi, kompresörün aşırı ısınması, aydınlatma ve kontrol elemanları gibi yerleşik cihazların bo- zulması veya aşırı ısınması ile bir yangın başlayabilmektedir. Buzdolabı içinde belirli bir voltajda bir ampul bulunur ve kablo bağlantılarında ısınma nedeniyle yangın çıkabilir. Evdeki düzensiz güç kaynağı (gerilim dalgalanması) buz- dolabındaki yangın nedenlerinden biridir. Voltaj belirtilen değerden yüksek çıkarsa, kıvılcım oluşabilir ve sonuç olarak buzdolabında yangın başlayabilir. Ayrıca, yalıtım için genel- likle son derece yanıcı olan köpük kullanılır. Köpük bir kez tutuşmaya başlarsa, kontrol edilmesi çok zor olur. Çok sayıda yangın incelemelerine dayanan bir analize göre buzdolaplarında tutuşmaya daha çok ilk hareket röle- leri, PTC starter (ilk çalıştırma) anahtarları, mekanik defroz anahtarı arızaları ve kapasitör arızaları neden olmaktadır[4]. a) İlk Hareket Röleleri Buzdolabı ve derin dondurucuların önceki modellerinde kompresöre bağlı bir çalıştırma rölesi (starter relays) kul- lanılırdı. Kompresörün ilk hareketi sırasında normalin 4-5 katı akım çekmesinden dolayı yardımcı sargının da devreye girmesi gerekir. Bu röle, akımın kompresörün çalışma sar- gılarına geçmesini sağlar. Akımı kısa bir süre için yardımcı sargıya aktaran ve sonra da akım düşmesinden dolayı tekrar ana sargının çalışmaya devam etmesini sağlayan elemandır. Kompresör çalışmaya başladığında, röle açılır, akımı keser ve bunun üzerine kompresör bağımsız olarak çalışmaya devam eder. İlk hareket rölesinin arızalanması genel olarak bobin (sargı) grubunda aşırı ısınmaya yol açar ve oluşan ısı yanındaki kabloların tutuşmasına sebep olur. PTC (positive thermal coefficient - pozitif ısıl katsayısı) olan starterlerin (ilk çalıştırma anahtarları) kullanılmaya başlamasıyla ilk ha- reket rölelerinden oluşan yangın sayısı ve buna bağlı olarak meydana gelen hasar miktarı azalma eğilimi göstermiştir. b) PTC Starter (İlk Çalıştırma) Anahtarları İlk çalıştırma anahtarı normal olarak içinde elektrik bağ- lantıları olan plastik bir gövdeye yerleştirilmiş PTC ‘kapsülü’ içerir. Kapsül belli bir sıcaklığa (120°C civarında) erişene ka- dar iletken olarak çalışır ve bu sıcaklığın üzerinde yüksek di- renç haline gelir. Bu nedenle kapsül bir sıcaklık anahtarı gibi çalışır. İlk anda akımı geçirir fakat sonra devredeki direncin artmasına yani akımın azalmasına neden olur. Böylelikle yardımcı sargı devreden çıkar ve ana sargı çalışmaya devam eder. Zaman içinde kapsülde bozulmalar meydana gelebilir ve bu kapsülün kırılmasına veya ayrılmasına ulaşana kadar gider. Bundan sonra kapsül içinde kontakları eritmeye ye- terli olabilecek sıcaklığa neden olan ark meydana gelebilir. c) Mekanik Defroz Anahtarı Arızaları Defroz anahtarı cihazın arka tarafına, monte edilir. Defroz zamanlayıcıyı (timer) yuvasında elle ayarlamak için alt tarafına yakın bir yerde bir ayar deliği vardır. Anahtar muhafazasının içine su girmesi anahtar kontakları arasında ciddi ark meydana gelmesine neden olabilir. Kapak yangına dirençli plastikten yapılmıştır ancak anahtarın içindeki kü- çük parçaların yapısında plastik içeriği vardır ve kolay yanıcı özelliktedir. Kapak şekil değiştirip erimeye başladığında, iç elemanlar atmosfere açık hale gelir ve anahtarın parçaları yanmaya başlar. Yangın buzdolabının ısı yalıtımına geçer ve genişleyerek buzdolabının yanmasına sebep olur. d) Kapasitör Arızaları Kapasitörler 2000 yılından beri hemen hemen tüm mo- dern soğutma cihazlarında kullanılmaktadır. Kapasitörler buzdolabının düzgün çalışmasını sağlar. Kompresöre gelen elektrik beslemesindeki dengesizlikleri düzenler. Genellikle kompresörün soluna yerleştirilmekle beraber kompresör çalıştırma anahtarına bitişik olarak monte edilmiş halde de bulunabilir. Kullanım ömrü süresince kapasitör değişik tipte gerilmelere maruz kalır. Aşırı yüksek voltaj, ısınma, kirlilik, nem, radyasyon ve titreşim gibi gerilmeler kapasitörü eski- tebilir ve sonunda arıza yaptırabilir. Şekil 1. Buzdolabı yangınlarına neden olan bazı kaynaklar [4]. İlk Hareket Rölesi Motor Koruyucu PTC Mekanik Defroz Anahtarı Kapasitans