Yangın ve Güvenlik Dergisi 185. Sayı (Eylül 2016)

KAPAK KONUSU - MAKALE YANGIN ve GÜVENL ø K SAYI 185 28 Göz önünde bulundurulmas × gereken bir ba ü ka önemli husus ise havaland × rma sisteminin kendisidir. Tünel boylam × nda duman tahliye sistemi kullanan tüneller- de duman genellikle yang × n noktas × n- dan yang × n yönünde tüm tünel boyun- ca ta ü × n × rken, modifiye edilmi ü , enlemsel çal × ü an havaland × rma sistemlerinde tü- nelin içinde duman × n yerel olarak tahliye edilmesi sa ù lan × r. Böylelikle yang × n × n her iki yan × nda dumans × z geni ü alanlar yara- t × l × r. Ancak, duman × tahliye bölgelerinde k × s × tl × tutabilmek için enlemde çal × ü an havaland × rma sistemlerinde karma ü × k havaland × rma sistemleri gereklidir. [13]. Kontrollü enlemsel havaland × rma siste- minin önemini kavrayarak tünel içindeki hava/duman hareketi hakk × nda do ù ru bilgi sahibi olmak ya ü amsal öneme ha- izdir. Hava/duman hareketinin güçlü ola- rak takibi, do ù ru hava/duman h × z × oku- maya, yani alg × lay × c × lar × n güvenilirli ù ine ve tünel içindeki konumlar × na ba ù l × d × r. Yönerge 2004/54/EC [5], Trans European Road Network-Trans Avrupa Yol A ù × nda (TERN) mevcut olmas × gereken asgari ü artlar × belirtmi ü tir. Cihaz gereksinimlerinin yan × s × ra havaland × rma gereksinimlerin- den de bahsedilmektedir. Her ne kadar sadece TERN yol a ù × için zorunlu konmu ü olsa da yönerge, Avrupa ve dünyadaki birçok tünel için uygulama standartlar × n × belirlemektedir. Ancak Yönerge sade- ce teknik kurum için ü artlar belirlemekte olup, acil durumda neler yap × lmas × ge- rekti ù i hususunu kapsamamaktad × r. Bu gibi durumlarda ilgili bilgiler uluslararas × belgelerden (ör. [2-4]) veya farkl × ulusal k × lavuzlardan (ör. [6-8]) edinilebilir. 2. Havaland × rma Sistemleri ve Yang × n Esnas × nda Havaland × rma Prensipleri Bu makale kapsam × nda, duman üretimi de dâhil olmak üzere, bir yang × n esnas × n- da yap × lan havaland × rma, yang × n hava- land × rma sistemi olarak an × lacakt × r. Yan- g × n havaland × rmas × esnas × nda duman yönetimi esas olarak duman × n s × v × la ü t × r × l- mas × ve ortadan kald × r × lmas × ü eklinde ger- çekle ü tirilir. Duman dolu hava, temiz veya dumans × z hava ile yer de ù i ü tirmelidir. Bu da ya mekanik olarak elde edilir, ya da her iki kap × dan içeri çekilir. S × v × la ü t × rma sa- vunulabilir özelli ù inde iyile ü tirme göstere- bilir (ör.: zehirli gazlar × n oranlar × n × dü ü üre- rek). Duman hareketinin esaslar × Referans 3’de, duman kontrolü ile ilgili bilgiler ise Referans 4’de ayr × nt × l × olarak tan × mlanm × ü - t × r. Bu prensipler hali haz × rda geçerli olup, PIARC yay × nlar × sadece k × lavuzluk vazifesi görmektedir. Daha ayr × nt × l × ve daha ba ù - lay × c × bilgiler ise genelde ulusal k × lavuzlar- dan elde edilir. Ancak, k × lavuzlar ne derse desin, unutulmamal × d × r ki yang × n güvenli- ù i tünel güvenli ù inin sadece bir parças × n × olu ü turmaktad × r ve tasar × m kriterleri (ör.: yang × n yükü) ve çal × ü ma olas × l × klar × aç × s × n- dan birçok k × s × tlamalara tabidir [10]. 2.1. Boylamsal Havaland × rma 2.1.1. Havaland × rma prensibi Boylamsal havaland × rma tünellerinde ha- valand × rma prensibi gayet basittir. Zehirli hava kap × lar ve havaland × rma bacas × kanal × ile d × ü ar × at × l × r. Burada göz önünde bulundurulmas × gereken as × l husus fan × n çal × ü t × r × lmas × ile elde edilen havan × n h × z × d × r. Hava/duman h × z × yla ilgili olarak ‘kritik h × z’ veya ‘dü ü ük h × zda’ bir uyu ü mazl × k vard × r. Kritik h × z prensibi arka planda tabakala- ma olu ü mas × n × , yani duman × n tünel için- de yukar × yönde hareketini önlemek üze- re uygulan × r. Kritik h × z için tipik de ù erler, 30-50 MW × s × sal × n × m × oran × ndaki yang × n boyutlar × için 2.2-3.5 m/s’dir. Ancak, 30 MW’l × k bir × s × sal × n × m × oran × ile a ü a ù × yöndeki hava h × z × , yukar × yöndeki hava h × z × na göre 2 ila 3 faktöründe daha fazla art × ü gösterecektir. Bunun sonucu olarak da yang × n × n a ü a ù × yönde kendi- ni kurtarmas × için duman yay × l × m h × zlar × çok fazla olmaktad × r. Bu nedenle, bu tür havaland × rma prensibi sadece yang × n × n trafik yönünde ç × k × ü ihtimali bulunan (yani trafik s × k × ü × kl × ù × az olan) tek yönlü tüneller için önerilmektedir. Dü ü ük H × z prensibi, PIARC [4]’ × n yan × s × ra bir sürü ulusal havaland × rma k × lavuzun- da (ör. [6-8]), iki yönlü tüneller ve olay yerinde olu ü abilecek ü artlar × n önceden kestirilemedi ù i ü artlarda (yani trafik yo- ù unlu ù unda meydana gelen yang × nlar- da) önerilmektedir. Burada, yukar × yönde (yani so ù uk) havan × n hedef h × zlar × 1.0 ila 1.5 m/s aral × ù × ndad × r. Bu tür hava/ duman h × zlar × baz × ‘arka tabakalama’ miktar × n × kabulü ve yang × n × n alt yönünde ‘orta derecede hava/duman h × z × ) aras × n- da bir uzla ü maya varma de ù eridir. Yan- g × na yakla ü t × kça trafik ko ü ullar × bilinmedi- ù inden, bu havaland × rma prensibi ço ù u durum için uygundur. Ancak, tünelin için- deki hava h × z × n × n kontrolü gerekti ù inden, uygun kontrol cihazlar × da gereklidir. Yang × n bölgesi yak × nlar × nda zehirli gazla- r × n yerindeki yo ù unluklar × n × n yan × s × ra yerel s × cakl × klarda da büyük art × ü görülece ù in- den ve güvenlik s × n × r × kalmayaca ù × ndan, s × f × ra yak × n h × z prensibi kullan × lmamal × d × r. Buna ek olarak, tünel ü artlar × nda olu ü abi- lecek, × s × sal × n × m oran × , d × ü ar × rüzgâr ba- s × nc × , vs. gibi herhangi bir de ù i ü iklik tünel içinde özellikle de yang × n bölgesi yak × n- lar × nda tahmin edilemeyecek duman hareketi olu ü turacakt × r. Kendi kendini kurtarma, destekli kurtarma ve yang × n söndürme faaliyetleri ciddi olarak etkilenmektedir. Bu nedenledir ki, PIARC [4] bu tür havaland × rma prensibini “daha az tercih edilir” olarak görmekte-