Yangın ve Güvenlik Dergisi 183. Sayı (Mayıs-Haziran 2016)

KAPAK KONUSU - MAKALE YANGIN ve GÜVENL ø K SAYI 183 36 Bir mesleki güvenlik ve sa ù l × k yönetim sis- temi i ü yerinde pozitif bir güvenlik kültürü olmad × ù × sürece etkin olmamaktad × r (1). Yeni mesleki güvenlik ve sa ù l × k yönetim sistemleri devreye alm × ü olan pek çok ku- rulu ü , bu stratejiler organizasyonel kültürün etkisini dikkate almad × klar × için daha iyi et- kinlik ortaya koymada ba ü ar × s × z olmu ü tur. 21. yüzy × lda yap × lm × ü olan çal × ü malar hizmet ve bilgi sektörlerinde büyümeler, ufak i ü letme say × s × nda art × ü lar, geleneksel olmayan çal × ü ma takvimleri, istikrars × z i ü - çiler, i ü çi mobilizesi ve daha ya ü l × i ü çiler ile karakterizedir (6,7). Bu karakteristikler yeni tür i ü ba ù lant × l × hastal × klar, bula ü × c × olmayan hastal × klar ve mesleki sa ù l × k hiz- metlerine ula ü × labilirlikte adaletsizlik dahil olmak üzere i ü çi sa ù l × ù × ile ba ù lant × l × bir dizi yeni problem ortaya ç × kartm × ü t × r (8,9). Bu yeni problemlerin ortadan kald × r × lmas × ulusal seviyede bir önleme kültürünü ge- rekli k × lmaktad × r. Mevcut çal × ü ma (1) i ü yeri seviyesinde hem teoride hem de uygu- lamada güvenlik kültürlerinin nas × l de ù i ü - tirilebilece ù i ve (2) ulusal seviyede ön- leme kültürünün h × zla de ù i ü en çal × ü ma ortam × nda yeni ortaya ç × kan i ü ba ù lant × l × sa ù l × k problemleri ve mesleki hastal × klar × önlemek ve çözmek anlam × ndaki rolüne de ù inmektedir. 2. Güvenlik Kültürünün Tan × m × 1993 y × l × nda ACANI ú nsan Faktörleri Ça- l × ü ma Grubu güvenlik kültürünü ‘bir orga- nizasyonun sa ù l × k ve güvenlik yönetim si- temine olan ba ù l × l × ù × ve bu sistem ile ilgili bireysel ve grup baz × nda stil ve yeterlili ù i tan × mlayan de ù erler, tav × rlar, alg × lar, yet- kinlikler ve davran × ü kal × plar × n × n bir ürünü’ olarak tan × mlam × ü t × r (4). Bir güvenlik kül- türü psikolojik, davran × ü sal ve durumsal komponentlere sahiptir. Psikolojik kompo- nent güvenlik ile ilgili karar ve davran × ü lar × tetikleyen payla ü × lan de ù erler, tav × rlar, alg × lar ve inançlardan meydana gel- mektedir (10). Davran × ü sal komponent i ü yerinde güvenlik ile ilgili yöntemler olarak tan × mlanabilir. Durumsal komponent ise güvenlik ile ilgili politikalar, prosedürler, düzenlemeler, organizasyonel yap × lar ve yönetim sistemleri olarak tan × mlanabilir. Uluslararas × Atom Enerjisi Kurumu po- zitif güvenlik kültürü ile ilgili be ü özellik tan × mlam × ü t × r (11). Birincisi, liderlik üst yönetim taraf × ndan güvenli ù e olan ol- dukça görülür bir ba ù l × l × kt × ve bu pozitif bir güvenlik kültürü sa ù lama anlam × nda büyük önem ta ü × r. ú kincisi, güvenlik mali- yet ve takvim aleyhine seçilecek bir ön- celik olarak de ù il, bir de ù er olarak net bir ü ekilde tan × t × lmal × d × r. Üçüncü olarak merkezden-uzakla ü t × r × lm × ü karar verme süreci ve güvenlikten sorumlu kilit grupla- r × n hesap sorulabilirli ù i bir pozitif güvenlik kültürü olu ü turma ve sürdürme anlam × n- da önemlidir. Dördüncü olarak, bütün çal × ü anlar × n güvenlik konusunu ö ù renmesi ve daha iyi güvenlik ile ilgili fikir katk × s × nda bulunabilmesi gereklidir. Bir pozitif güven- lik kültürü, çal × ü anlar kazalar yerine kendi iç görü ve sezgilerinden ö ù rendiklerinde ve tecrübelerini payla ü mak, ortak prob- lemleri çözmek suretiyle dü ü ünce, aksi- yon ü ekillerini de ù i ü tirdiklerinde elde edilir. Son olarak, bir pozitif güvenlik kültürü, gü- venli ù in birinci öncelik oldu ù u ve firman × n her yönüne entegre edildi ù i bir kültürdür. Özellikle, bu be ü karakteristik aras × nda, i ü - verenlerin liderli ù i pozitif bir güvenlik kültü- rü olu ü turmada kilit unsurdur. Basit organizasyonlar özgün organizas- yonel kültürlere ve güvenlik kültürlerine sahiplerdir. Güvenlik kültürü be ü geli ü im seviyesine ayr × l × rlar: Patolojik, Reaktif, Kal- külatif, Proaktif ve Jeneratif (12e14). Bir Patolojik güvenlik kültüründe i ü verenler ve i ü çiler güvenlik kurallar × n × ihlal etmek- ten çekinmezler; buna genelde ‘umur- samama’ güvenlik kültürü de denilmek- tedir. Bir ‘Reaktif’ güvenlik kültüründe gü- venlik ancak bir kaza sonras × nda önemli olur; buna genelde ‘suçlama güvenlik kültürü’ ad × verilir. ‘Kalkülatif’ güvenlik kül- türünde, bütün tehlikeleri yönetmeye yö- nelik sistemler mevcuttur; buna genelde ‘Planlanm × ü güvenlik kültürü denilir’. Bir ‘proaktif’ güvenlik kültüründe i ü çiler tespit ettikleri problemler üzerinde çal × ü mazlar ancak onun yerine i ü yerini geli ü tirmek için problemleri önceden önlerler. Bir Jeneratif güvenlik kültürü dinamik bir gü- venlik kültürüdür ve güvenlik kavram × i ü yapma ve dü ü ünce biçimlerinin içerisine entegre edilmi ü tir. Bu sebeple zay × f bir patolojik güvenlik kültürü, kültür de ù i ü imi uygun ü ekilde yönetildi ù inde pozitif ya da jeneratif bir güvenlik kültürüne dönü- ü ebilir. 3. Kültür De ù i ü imi Üzerine Bir Teori Jerry Johnson taraf × ndan 1992 y × l × nda geli ü tirilmi ü olan ‘Kültürel A ù ’ bir organi- zasyonun kültürünü de ù i ü tirmeye yöne- lik bir yakla ü × m sunmaktad × r. Bu çal × ü ma û ekil 1. Hong Kong’daki in ü aat endüstrisinden kaza istatistikleri Teknik iyile ü me a ü amas × Y × l Y × l Güvenlik yönetim sisteminin olu ü turulmas × Sistem geli ü im a ü amas × Güvenlik sisteminin devreye al × nmas × Güvenlik kültürü iyile ü tirme a ü amas × Kaza say × s × Kaza say × s × 1000 i ü çi ba ü × na kaza oran × 1000 i ü çi ba ü × na kaza oran ×