Yangın ve Güvenlik Dergisi 181. Sayı (Mart 2016)

KAPAK KONUSU - MAKALE YANGIN ve GÜVENL ø K SAYI 181 36 2009 ile 2013 y × llar × aras × nda ortalama her bin itfaiye personelinden ikisi müca- dele esnas × nda ya ü am × n × yitirmi ü tir [3]. Bu durum denetleme ve erken alg × lama sistemlerinin önemini aç × kça ortaya koy- maktad × r. 2. Yang × n Erken Alg × lama Metot ve Cihazlar × ú lk yang × n alg × lama ve uyar × sistemini 1851 y × l × nda William Channing ve Moses G. Farmer Amerika Boston Eyalet’inde kurmu ü lard × r. Temelinde mors alfabesini kullanan bu sistem yang × n alarm merke- zini 40 alarm kutusuna ve 19 alarm çan × - na ba ù layan yakla ü × k 65 km uzunlu ù un- daki telgraf teliyle kurulmu ü tur. Sistemin aksakl × klar × n × n giderilmesinin ard × ndan ilk yang × n alarm sinyali 30 Nisan 1852 günü yang × n merkezine iletilmi ü tir [4]. Günümüzde yang × n denetleme ve alg × - lamada çe ü itli cihazlar ve metotlar kul- lan × lmaktad × r. Bu cihazlar temel olarak a ü a ù × daki gibi grupland × r × labilir; • Optik k × v × lc × m detektörleri • Duman detektörleri • S × cakl × k alg × lama detektörleri 2.1. Optik K × v × lc × m Detektörleri Optik k × v × lc × m detektörleri erken yang × n alg × lama sistemlerinin önemli bir parças × olarak kullan × lmaktad × r. Günümüz tekno- lojisinde k × v × lc × m detektörleri 0,01 mm2 ölçüsündeki bir k × v × lc × m × 65 m mesafeye kadar alg × layabilmektedir. Yang × n kay- na ù × n × , duman ve s × cakl × k detektörlerine göre oldukça h × zl × saptayabilirler ve bu özellikleri sayesinde kapal × ve aç × k alan uygulamalar × nda verimli olarak kullan × l- maktad × rlar. Optik k × v × lc × m detektörleri özelliklerine göre a ü a ù × daki gibi katego- rize edilir [5]; • Ultraviyole • K × z × lötesi • Ultraviyole / K × z × lötesi • Çiftli k × z × lötesi • Üçlü k × z × lötesi Ultraviyole K × v × lc × m Detektörleri; Yang × n alevi spektral dalga boyu aral × ù × 100- 400 nm aras × nda olan baz × k × v × lc × mlar saçar. Bu k × v × lc × mlar × n × ü × n × mla olu ü turdu- ù u spektral desen (pattern) ultraviyole sensörler taraf × ndan 3-4 ms gibi çok k × sa bir sürede alg × lanabilir. Bu teknoloji ile ultraviyole detektörler yan- g × n × kolayl × kla tespit edebilirler. D × ü ortam- da bulunan duman, sis ve su buhar × gibi atmosferik unsurlardan kaynaklanan ult- raviyole × ü × n × m, yang × n alevi k × v × lc × mlar × n × n sebep oldu ù u × ü × mayla kar × ü arak yanl × ü alarmlara sebep olabilir. Dolay × s × yla bu tip detektörler genellikle kapal × alan uy- gulamalar × nda tercih edilmektedir. K × z × lötesi K × v × lc × m Detektörleri; K × z × lötesi sensörler yang × n alevinin yayd × ù × k × v × l- c × m ve gazlar × n spektral desenini kolay- ca alg × layabilirler. Fakat alev bir yang × n senaryosundaki tek k × z × lötesi × ü × k kayna ù × de ù ildir; ortamda bulunan f × r × n ve halo- jen lamba gibi unsurlarda k × z × lötesi × ü × n × - ma sebep olurlar. Bu durum detektörün yanl × ü alarm vermesine sebep olabilir. Uygulamada bu problemin çözümü için çe ü itli analizler ve matematiksel teknikler kullan × lmaktad × r. Bunlardan en yayg × - n × dar band k × z × lötesi sinyal filtresidir. Bu metotta detektörler sahip olduklar × filtre sayesinde 4,1-4,6 — m dalga boyunda k × z × lötesi sinyalleri süzerler ve bu aral × ktaki de ù erler için yang × n alarm × verirler. Ultraviyole / K × z × lötesi K × v × lc × m Detektör- leri; Ultraviyole detektörlerde, X-ray ve güne ü × ü × mas × gibi kaynaklar × n yarataca- ù × yanl × ü alarm durumlar × n × engellemek için 4,1-4,6 — m dalga boyunda çal × ü an bir k × z × lötesi alg × lama kanal × ultraviyole sensörüne yard × mc × olarak görevlendirilir. Bu sistem aç × k ve kapal × alanlarda özel- likle orta mesafe uygulamalar × için etkili olarak kullan × lmaktad × r. Çiftli K × z × lötesi K × v × lc × m Detektörleri; Karbondioksit (CO2) gaz × n × n yayd × ù × hid- rokarbonlar yak × n k × z × lötesi, 0,9-3,0 — m dalga boyunda ve 4,3-4,5 — m seviyesin- de pik yapan × ü × maya sebep olurlar. Bu özellik çiftli k × z × lötesi alg × laman × n temelini olu ü turmaktad × r. Bu tip detektörlerde 0,9 ve 4,3 — m dar band × nda ya da k × sa (0,8 -1,1 — m ) ve uzun (14-25 — m) dalga boy- lar × nda alg × lama yapan sensör çiftleri kullan × lmaktad × r. Üçlü K × z × lötesi K × v × lc × m Detektörleri; Üçlü k × z × lötesi alg × lama teknolojisinde kullan × - lan sensörlerin bir adedi CO2 gaz × n × n se- bep oldu ù u k × v × lc × m × ü × mas × n × alg × larken di ù er iki sensör arka planda gerçekle ü en ve de ù erleri önceden belirlenen siyah cisim, arka plan × ü × n × mlar × n × n alg × lanma- s × n × sa ù lar. Böylece di ù er kaynaklar × n se- bep oldu ù u yanl × ü alarmlar en aza indir- genmi ü olur. Optik K × v × lc × m Detektörlerinde Alg × la- ma Mesafesi; Alg × lamada hassasiyet ve mesafe yang × n alevi boyutuyla do ù - rudan ili ü kilidir. Alg × lanabilir alev boyutu ters kare kanuna göre belirlenmektedir ( û ekil 1 ). Bu kurala göre alg × lama mesa- fesi iki kat × na ç × kt × ù × nda alev × ü × ù × n × n %25’i detektöre ula ü abilir. Örne ù in; 1m2 alev boyutunu 10 m mesafeye kadar alg × la- ma yetene ù ine sahip bir detektör, 20 m mesafedeki bir alev kayna ù × n × alg × laya- bilmek için 4 m² boyuta ihtiyaç duyar. 2.2. Duman Detektörleri Duman detektörleri en yayg × n olarak kul- lan × lan yang × n denetleme ve alg × lama teknolojisidir. Bu detektörler; iyonizasyon, foto-elektrik, optik × ü × n ve aspirasyon olmak üzere 4 ana grupta kategorize edilirler [6]. Duman dedektörleri; yabanc × materyal- leri elemine ederek hava ak × ü × yla yang × n duman × n × alg × lama üzerine tasarlan × r- lar. Yang × n alevi büyüme h × z × , k × v × lc × m ve duman tipi uygulama için seçilecek detektör tipini belirleyen iki önemli para- metredir. û ekil 1. Yang × n alevi alg × lama mesafesi (Ters kare kanunu)