Yangın ve Güvenlik Dergisi 175. Sayı (Mayıs-Haziran 2015)

.$3$. .21868 0$.$/( <$1*,1 YH *h9(1/ø. 6$<, 48 Oksijen eksikli ù i madencilerce kör soluk (karbondioksit) olarak bilinir. Maden orta- m × nda oksijen konsantrasyonu havalan- d × rman × n zay × f veya yetersiz olmas × nede- niyle azald × ù × nda, madenciler kandillerin- den veya ya ù lambalar × ndan ç × kan × ü × ù × n zay × flad × ù × n × , bir süre sonra söndü ù ünü ve madencileri karanl × k ve oksijen fakiri bir at- mosferde b × rakt × ù × n × belirtmi ü lerdir. Bu emniyet aç × s × ndan aç × k olarak kabul edilemeyecek bir durumdu, ancak ayn × zamanda çok istenen ancak zor ger- çekle ü en bir üretimi ve de ù erli bir kayna- ù × da s × n × rl × yordu. Bunun için bulunan ilk çözüm madene girip ortam × kontrol etmesi için bir ‘itfaiye- ci’ tutmakt × . ú tfaiyeci elinde ucunda ç × p- lak bir alev olan uzun bir çubuk ta ü × yacak ve kendisini × slat × lm × ü bir çuval bezine sa- r × narak koruyacakt × . ú tfaiyecinin i ü i metan × bulmak ate ü lemek ve madenciler içeri girmeden önce yanmas × n × sa ù lamakt × . ú tfaiyeci e ù er ü anl × ysa metan önünde yanacak ve kendisi kurtulacakt × . E ù er ü anss × zsa metan patlayacak ve itfaiye- ciyi de yakacakt × . E ù er ü anss × zsa büyük olas × l × kla çok miktarda metan × ate ü leye- cek ve bay × lacakt × . Bu durumda yerini ba ü ka bir itfaiyeci alacak ve bu i ü lem devem edecekti. Bu aç × kça uzun vadeli bir çözüm olarak kabul edilemezdi. ú lk Güvenlik Lambalar × Bu nedenle madencilere çal × ü ma alan- lar × nda mevcut olabilecek metan × pat- latmayacak güvenli bir ayd × nlatma orta- m × sa ù lamaya acil bir ihtiyaç vard × . On dokuzuncu yüzy × la kadar birkaç yat × r × mc × bu soruna e ù ildiler. Sürece dâhil olan en önemli üç yat × r × mc × Dr. William Reid Clanny, Sir Humphry Davy ve George Stephenson’du. Bu üç sayg × n insandan bir çözümle gelen Dr. Clanny idi. Clanny’nin çözümü alevi bir cam içine ve etraf × n × tamamen su ile sarmakt × . Bir körük grubu ile aleve bir boru vas × tas × yla oksijen beslenecekti. Ancak bu tasar × m oldukça karma ü × kt × ve maden çal × ü anlar × nca uygulanabilecek pratiklikte de ù ildi. Bir sonraki öneri George Stephen- son taraf × ndan getirildi. Onun fikri alevi bir cam silindir içine koymakt × . Daha sonra üzeri metal bir kapakla kapat × lacakt × . Me- tal kapakta küçük delikler olacak ve ilave olarak alevi metandan uzakla ü t × rmak için üzerinde metal bir bone olacakt × . Bu i ü e yarad × ve madencilerce günlük kullan × m için çok daha pratikti. Sir Humphry Davy’nin çözümü ise ale- vi metalik bir a ù örtüsüyle sarmakt × . Bu alevin yanmaya devam etmesi için ha- van × n a ù dan geçmesini sa ù layacakt × . Davy’nin deneyleri s × ras × nda ke ü fetti ù i ise a ù deliklerinin yeterince küçük olma- s × durumunda a ù × n alevi so ù utmas × yd × . Alevden ç × kan × s × metan × ate ü lemeyecek dereceye kadar azaltacakt × . Davy’nin bulu ü u alevi cam içine koya- cak, alt × na bir yak × t haznesi yerle ü tirecek, alev üzerine iki a ù ü eklinde ince tel örgü koyacak onlar × da bir bone ile koruyacak ü ekilde daha da geli ü tirecekti. Böylece tehlikeli yeralt × ortamlar × nda kullan × m için ilk gerçek emniyetli ve kullan × lmas × pratik olan bir lambaya sahip olmu ü tuk. Davy’nin lambas × n × n ilave bir üstünlü ù ü de maden ortam × ndan hem metan × n mevcudiyeti hem de atmosferde fakir oksijen kontrolü için numune almada emniyetle kullan × labilmesiydi. Maden ortam × nda metan olup olmad × ù × n × n kontrolü için numune al × rken alevin lam- ba alevinin üst k × sm × nda mavi olarak yand × ù × not edilmi ü ti. Bu tespit oldukça geli ü tirildi, örne ù in lamba küçük, sar × e ù imli bir test aleviyle yan × yorsa maden ortam × nda metan varl × ù × n × n yüzdesini tespit etmek mümkündü. Bu durumda madencilerin emniyetle çal × ü mas × için ‘emniyet s × n × rlar × n × ’ belirlemek de müm- kün olmu ü tu. Oksijen fakirli ù i için numune al × rken ma- den ortam × ndaki oksijen miktar × azald × k- ça lamban × n da ayd × nlatmas × n × n alevin tamamen sönene kadar azald × ù × na dikkat edilmi ü ti. Bu da madenci için bir alarm sistemi sa ù lam × ü t × . Maden ortam × ndan numune alabilme ve çal × ü ma ortam × n × emniyetle ayd × n- latabilmenin avantaj × n × n güvenlik ve üretim üstünlükleri sa ù layaca ù × ü üphe- ye meydan vermeyecek kadar aç × kt × r. Gerçekten de alev emniyet lambalar × bugün dahi kömür madenlerinde kulla- n × lmaktad × r. Böylelikle problem çözüldü mü? û üphesiz hay × r. ú ki nedenle çözüle- medi. Alev emniyet lambas × emniyetle kullan × lmas × na ra ù men madencilerin emniyetle çal × ü mas × ve gereken mik- tarda kömür ç × kartmalar × için yeterince ayd × nlatma sa ù lam × yordu. ú kinci olarak e ù er lambalar × n bak × m × yap × lmaz ve do ù ru kullan × lmazlarsa maden gaz × için olas × bir ate ü leme kayna ù × da olabili- yorlard × . Kafes telinde en küçük bir ha- sar alevin gaz × ate ü lemesini sa ù l × yordu. Ç × plak aleve ba ù l × olmayan çok daha iyi ayd × nlatma sa ù layan bir lambaya ih- tiyaç oldu ù u kabul edilmi ü ti. Elektrikli Ba ü Lambas × 1914 y × l × nda maden mühendisleri John Ryan ve George Deike taraf × ndan kuru- lan bir ü irket ilk elektrik lambalar × ndan birini geli ü tirdi. Firma o günlerde kolay ta ü × n × r ve ta ü × rken de madenciye kolay çal × ü ma imkân × sa ù layacak güvenilir ve emniyetli bir elektrikli ba ü lambas × geli ü tirmelerinde yard × mc × olmas × için kendilerine bir mucit tuttular, Thomas Edison. Edison’un tasar × - m × nda sabitlenen çelik bir kutuya koyul- mu ü bir batarya bulunuyordu. Batarya madencinin kemerine tak × l × yor ve ma- dencinin ü apkas × nda bulunan lambaya bir kabloyla ba ù lan × yordu. Kablo hasar- dan korunmas × için çelik bir muhafaza ile sar × lm × ü t × . Batarya alt × kandilin verdi ù i ayd × nlatmaya e ü it ayd × nlatma sa ù l × yor- du. Bataryas × 12 saat çal × ü maya yetiyor ve vardiya de ù i ü imleri aras × nda ü arj edi- lebiliyordu. E ù er lamba k × r × l × rsa veya hasar görürse elektrik ba ù lant × s × otomatik olarak