Yangın ve Güvenlik Dergisi 158. Sayı (Nisan 2013)

YANGIN ve GÜVENL ø K SAYI 158 TULUMBACI 10 Fakat, i ü lerin daha iyi yürütülmesi için yang × n riski analizinin geni ü li ù i ve tehlike analizinin derinli ù ini birle ü tiren modeller göz önüne al × nmal × d × r. Risk analizindeki tahminler iki k × sma ayr × - labilir: Birinci risk tahmini; ihtimallerin, bü- yüklüklerin ve çe ü itli seçeneklerin sonuç- lar × ndaki belirsizliklerin tahmini, ikinci risk tahmini ise; k × yaslama yapabilmek için bu tahminlerin ve büyüklüklerin seçeneklere ait maliyetlerle ayn × birimlere getirilmesidir. ú kinci risk tahmini tehlike analizine benzer, fakat tehlike analizinde ço ù unlukla kullan × - lan bilgi kaynaklar × ndan ba ü ka kaynaklara da gereksinim duyulur. Yang × n riski analizi; parlama ihtimalini ve yang × n büyüklü ù ünü etkileyen tüm etken- leri kapsad × ù × ndan gerçek yang × nlara ait bilgiler kullan × larak ba ü lan × r. ú tfaiyece veya sigorta ü irketlerinin yang × n servislerince dü- zenlenen istatistiki sonuçlar de ù erlendirilip anlaml × ihtimaller ve büyüklük de ù erleri ç × - kar × labilir. Baz × analizlerde, bu bilgiler yeterli olabilir. Buna ra ù men, birçok durumda bir yang × n riski analizi yap × l × rken, mevcut bilgi ar ü ivlerinden daha fazlas × na gerek duyulur. Birinci olarak, yeni stratejilerin, mamullerin ve sistemlerin ara ü t × rmas × nda bunlar × n etkilerini yans × tacak bir ar ü iv bilgisi yoktur. ú kinci olarak, o kadar çok mamul ve bina hususiyeti ile ilgileniliyor olunabilir ki, tüm muhtemel etkenleri göz önüne almaya yeterli ar ü iv bilgisi mevcut de ù ildir. Üçüncü olarak da, ar ü ivde bulunandan daha fazla detaya gerek olabilir. E ù er eldeki yang × n datas × yeterli de ù il ise, bir yang × n riski analizi, çe ü itli olaylara ait seçenekleri, muhtemel yang × n ba ü lama ü artlar × n × n ihtimalleri ve bir yang × nda bir mahalden di ù erine geçi ü ihtimallerini kapsayan diyagramlar × ile incelenir ve tehlike analizine benzemeye ba ü lar. Neyin ne kadar detayl × olarak tahmin edildi ù i, daha önce belirtilen yönlerde, tehlike analizinden farkl × d × r. Risk analizinin tahminden sonra di ù er önemli k × sm × risk takdiridir. Tehlike analizleri- ne risk takdiri nadiren yer al × r. Buna ra ù men, ticari kararlar verme durumunda olan bir ki ü i bu konuya a ü inad × r. Çünkü elde edile- nin yap × lan ödemeyi kar ü × lay × p kar ü × lama- yaca ù × n × saptayan analizler içerir. En yayg × n yakla ü × m, risk azaltma ile elde edilen tüm kazançlar × n para kar ü × l × ù × na çevrildi ù i, maliyet-kazanç analizidir. Bu tek- nik, önerilen yeni bir mamul veya yang × n söndürme sisteminin net kar veya zarar, toplam maliyet art × kay × p veya kazanc × n kay × p veya kazanc × n kayba oran × olarak takdir edilmesine izin verir. Buna göre, “ka- zanç”, para birimiyle ölçülen bir skalada tüm korunan hayatlar, önlenen yaralan- malar ve azalt × lan mülk hasar × n × n verilmesi ile temsil edilir. “Kay × p” ise mamul veya sistemin -ilk ve sürekli- anlam × ndad × r. Di ù er bir seçenek isemaliyet-etkenlik ana- lizidir. Burada ise risk azalt × lmas × ile elde edilen kazanç, para birimiyle ölçülmeyen tek bir skalada temsil edilir. Örne ù in, yeni bir sistem veya mamul için, korunan her insan hayat × ba ü × na maliyetin hesaplan- mas × mümkündür. Maliyet-kazanç ve maliyet-etkenlik ana- lizleri, baz × ü üpheli parametrelerin kesin olarak tahmini veya hesab × n × gerektirir. Örnek olarak, ölüm ve yaralanma riskin- deki azalman × n de ù eri ve gelecekteki sonuçlar × n ü imdiki sonuçlara k × yas × n × sa ù - layan azalma h × z × n × n tayini verilebilir. Bu parametreler ü üpheli oldu ù u için risk tak- dirinde bazen bu parametrelerin rolünü oynayan baz × metotlar kullan × l × r. Risk takdir yönetimi, risk bir zorlay × c × etken olarak göz önüne al × yorsa, kabul edilebilir risk terimi kullan × l × r. Bu yöntemi yeterli bir yang × n güvenli ù i sa ù lanmadan maliyet- leri göz önüne almad × ù × için cazip görü- nebilir. Kabul edilebilir olarak tan × mlan × r; daha sonra bu risk seviyesini sa ù layan tüm seçenekler maliyet baz × nda k × yaslan × r. Bu yakla ü × m, tahmin edilmeyen sonuçlar üretebilir. E ù er risk, kabul edilebilir seviyeden çok küçük bir miktar daha fazla ise kabul edilebilir riske ula ü mak için yap × lacak hiçbir harcama ile çok fazla yang × n güvenli ù i sa ù lanacak olsadahi, bir kuru ü bile harcan- mamal × d × r. Bu da kabul edilebilir risk seviyesi belirlenirken sa ù lanabilirli ù inin göz önünde tutuldu ù u ve teknoloji de ù i ü tikçe yeniden saptanabilece ù i anlam × na gelir. Bu da kabul edilebilir risk yakla ü × m × n × tali bir maliyet- kazançanalizi halinegetirir ve ticarette karar verme yakla ü × mlar × n × n tersine çal × ü × r. Kabul edilebilir risk, sa ù lanabilir risk cinsin- den ifade edilmezse, genellikle (a) tarihi olarak kabul edilebilir risk (uzun zamandan beri kullan × lagelen herhangi bir ü ey olabi- lir) -ki, riskin büyüklü ù ü hakk × ndaki anlay × ü de ù i ü ti ù i takdirde bu da de ù i ü ebilir- ve (b) önlenemeyen risk -t × bbi x- × ü × nlar × n × n kabul edilebilir tatbik sürelerinin çevremizdeki radyasyon seviyeleri nazara al × narak be- lirlenmesi gibi cinsinden ifade edilir. Kabul edilebilir risk yakla ü × m × na mant × kl × bir ilave sabit bir maliyet bütçesi (daha fazla de ù il) için mümkün olan en yük- sek risk azalmas × n × sa ù layacak sistemin ara ü t × r × lmas × , yani kabul edilebilir maliyet yakla ü × m × d × r. Bu yakla ü × m literatürde, çok nadiren ele al × nd × ù × halde, baz × kararlar bu yakla ü × mla al × n × r. Kabul edilebilir risk ve kabul edilebilir mali- yet yakla ü × mlar × ndan her ikisinin de bir tek anahtar parametrenin ilk tayininde çok duyarl × olabilecekleri dikkate al × nmal × d × r. E ù er bu yakla ü × mlar kullan × l × yorsa, kabul edilebilir risk ve kabul edilebilir maliyet için referans seviyeleri farkl × oldu ù u takdirde ç × - kar × lan sonuçlar × n nas × l de ù i ü ti ù ini görmek için bir duyarl × l × k analizi yap × lmal × d × r. Anah- tar parametrelerin duyarl × l × k analizi, di ù er tüm risk analizleri için de ayn × derecede elzemdir ve çe ü itli belirsizliklerin sistematik olarak tahmini için de bir yoldur.