Yangın ve Güvenlik Dergisi 210. Sayı (Ekim 2019)

yanginguvenlik.com.tr 42 Yangın ve Güvenlik / Ekim 2019 ELEKTRİK ARK TEHLİKELERİ VE ELEKTRİK ARK PATLAMALARINA KARŞI KORUNMA DORUK TÜRKUÇAR MSc. İhracat Müdürü İş Güvenliği Uzmanı İST İşçi Sağlığı Teçhizatı San. Tic. Ltd. Şti. TEKNİK ELEKTRİK ARK NEDİR? A rkın, kökeni gaz iyonizasyonundan gelir, farklı potan- siyellerdeki elektrotlar farklı safha ilişkileri arasında iletken elektrik bağlantısıdır. Elektrik ark teknik bir hata veya operatörün hatasından dolayı gerçekleşebilir. Düşük voltajlı alanlarda elektrik arkının tetiklenmesi için galvanik kontaktı gerekirken, yüksek voltajlı alanlarda canlı parçalara ilgili uzaklıktaki bir uygunsuzluk sebep olabilir. Bir elektrik ark patlaması, birbirine değmeyen iki iletken arasında hava aracılığıyla meydana gelen ısı ve ışık formundaki çok kısa süreli enerji boşalmasıdır. ANSI-IEEE Std 100-1988 elektrik arkını şu şekilde tanımlamaktadır: Genelde ani olarak eksi uç etrafında gaz iyonizasyon potansiyeline kadar vol- taj düşmesi nedeniyle, elektrik boşalmasının gaz içerisinden geçmesi, elektrik arkı yeterli elektrik akımının hava içerisinden geçmesiyle oluşur. Hava iyi bir iletken değildir, akımın çoğu ark sonrası ortaya çıkan buhar (genelde bakır ve alüminyum buharı) ve havadaki iyonize partiküller üzerinden geçer. Çok yüksek sıcaklıktaki bu karışıma plazma denir. ELEKTRİK ARKININ ETKİLERİ Elektrik arkının güç ve yanma süresine bağlı olarak yüksek sıcaklıktan dolayı farklı fiziksel etkileri görülebilir. Elektrik ark enerjisi, elektrik, termal, mekanik, fotonik veya ışık enerjisi gibi birden çok yolla boşalır. Mekanik enerjisi genelde patlama şeklinde ortaya çıkar. Birçok faktör elektrik arkının yarattığı enerjiyi etkilemektedir (Bkz. Elektrik Arkının Zararını Etkileyen Faktörler). Sıcaklık: Bir elektrik ark patlamasında, 12.000 °C sevi- yesine kadar bir sıcaklık artışı olasıdır. Arkın merkezindeki materyal buharlaşır ve elektrotlar arasında iletken bir bağ- lantıya sebep olur. Yanan bir sigaranın ucunun içilmediğinde 580 °C, içilirken 700 °C ve güneşin yüzey sıcaklığının 6.000 °C olması, ark patlamalarının ne derece tehlikeli olduğunu gözler önüne sermektedir. 20 cm çapında bir ark patlamasının 50 cm uzaklıktaki sıcaklık etkisi 1300 °C olmaktadır. Ark patlaması esnasında yoğunlaştırılmış ısı artarken elekt- rotlar arasında bir plazma oluşur. Plazma, diğer tüm kimya- sal bileşenlerin ayrılıp iyonlaşmasından dolayı ayrılır. Metalin buharlaşmasından sonra, çok yüksek bir ısı artışı oluşur ve patlayarak ilerleyen metal buhar ve sıçraması arkın merkezine